Het ontstaan van de wereld en de mens volgens de Grieken

1. Het ontstaan van de wereld en de mensvolgens de Grieken KCV VWO 4

2. Historische achtergronden: kolonisatie • 7e-6e eeuw v.Chr.: politieke en economische onrust: door bevolkingstoename > gebrek aan koren • Gevolg: emigratie > stichten nieuwe Griekse steden in Middellandse Zeegebied • Handel met nieuwe steden: koren ruilen tegen wijn en olie • In 7e eeuw muntgeld ingevoerd in Griekenland

3. Griekse kolonisatie in het Middellandse Zeegebied (rood = Grieken, geel = Phoeniciërs)

4. Historische achtergronden: groei welvaart • Door handel groei welvaart > rijken en middenklasse rijker • Armen steeds armer > politieke onrust • Middenklasse kreeg meer invloed in: - leger (wapenrusting aanschaffen) - politiek (volksvergadering) • Armen (boeren) eisen meer macht > vastleggen van wetten noodzakelijk

5. Historische achtergronden: vastleggen van wetten • Opstellen wetten mogelijk door invoering alfabet (via handel met Phoeniciërs) • Solon stelde in 594 v.Chr. wetten op in Athene: boeren schuldenvrij en in volksvergadering • Hervormingen > weg naar democratie Wetten van Gortys in boustrophedon Solon

6. Democratie: discussievrijheid • Maatschappij opener > mogelijkheid te discussiëren over politiek, wetten, vrijheid, gelijkheid • Burgers gestimuleerd om meer zelfstandig na te denken > mening vormen • Ook meningsvorming over andere onderwerpen: ontstaan wereld, natuur, relatie goden-mensen, situatie na de dood

7. Ontstaan van wereld en mensWelke benadering? • Wetenschappelijk - 19e en 20e eeuw grote ontwikkeling (Charles Darwin: evolutietheorie) • Filosofisch - Griekse presocratici / natuurfilosofen • Religieus - Griekse mythologie - andere religies (bijv. Christendom) Darwin

8. Wetenschap Drie onderdelen: • Kosmogenese: ontstaan en ontwikkeling van de kosmos/heelal • Biogenese: ontwikkeling van leven op de planeet aarde • Antropogenese: ontstaan van de mens in de evolutie Oerknal: 13,7-13,8 miljard jaar geleden Ontstaan aarde: 4,6 miljard jaar geleden Ontstaan mens: ca. 4,4 miljoen jaar geleden

9. Mythologie Mythen: verhalen over goden en helden • vertellen over grootseverleden • vertellen over ontstaanwereld en goden (kosmogonische en theogonischemythen) • verklarennatuurverschijnselen en gebruiken (aetiologischemythen) • hangenvaaksamen met godsdienstige en maatschappelijkerituelen Homerus: eersteschrijver over mythen (Ilias en Odyssee)

10. Griekse mythologie: Hesiodus • ca. 700 v.Chr. • Eerste verklaring over ontstaan wereld • Theogonie • Verklaring ontstaan mens + vrouw • Werken en dagen: Prometheus - Pandora Dante Gabriel Rossetti, Pandora, 19e eeuw. Liverpool

12. Griekse mythologie: Plato • 4e eeuw v.Chr. • Filosoof, maar ook mythen in zijn werken • Symposium: ontstaan mensen in drie fasen (van bolletjesmensen naar mensen) Miro Kim, The Natureof Love, 2007

13. Van mythologie naar filosofie • in 6e eeuwv.Chr. kritiek op mythologischeverklaringen • kritiek op godenbeeld en verering van goden • vrijheid van meningsuiting door democratie Kritiek op mythologiemogelijk door: • ontbrekenheiligboek • ontbrekencentraleorganisatie: stadsstatenautonoom • tolerantietegenoveranderegodsdiensten / ideeën

14. Filosofie Door tolerantie in 6e eeuw: ontwikkelingfilosofie en wetenschap • Filosofie = wijsbegeerte (philos – sophia) > strevennaarpraktischekennis • Volgens Immanuel Kant (18e eeuw) driekernvragen: 1. Watkunnen we weten? (kentheorie) 2. Watkunnen we doen? (ethica) 3. Watkunnen we geloven? (metafysica)

15. Filosofie bij de Grieken • Werkelijkheid: vorm aarde, hemel, natuurverschijnselen • Abstracte dingen: goddelijke machten • Hoe is de werkelijkheid en waarom is de wereld zo? > wetenschappers en filosofen tegelijk

16. Leerdoelen Nadenken over de volgendevraagstukken • Waarliggen de grenzentussenmythologie, religie, filosofie en wetenschap? • Watverdient de voorkeur? • Is het eenbeter / betrouwbaarderdan het andere? • Wat is de waarheidomtrent het ontstaan van de aarde en de mens? Is ereenwaarheid? • Kennisopdoen over Grieksefilosofen, Grieksewereldbeelden

17. Milete

18. Milete: natuurfilosofen • Ioniërs, veel handelscontacten met o.a. Babyloniërs > grote kennis wiskunde, sterrenkunde Egyptenaren > grote kennis geneeskunde • Eerste Griekse filosofen: presocraten > onderzoeken natuurverschijnselen > “natuurfilosofen”

19. Kosmologie • Wereldnietgeregeld door goden, maarregelmatigeordening • Wereld = kosmos = ordening • Natuurverschijnselennietonvoorspelbaar, maarkenbaar • Geeninstrumenten, maarstudie met bloteoog > veronderstellingen • Geenexperimenten • Kosmos = gave, symmetrischewereld > visieglobaalongewijzigd tot in 16e eeuw

20. Physis Archè Begin / leidend beginsel Hoe is de wereld ontstaan? Volgens eerste filosofen: begin = oneindige, onpersoonlijke materie Wereld = strijd tusen tegengestelde eigenschappen / elementen Natuur • alle voorwerpen en processen in het heelal • de aard der dingen Eerste filosofen = fysikoi > onderzoek naar wat iets is en hoe iets ontstaan is (> fysica, fysics)

21. Griekse filosofen • Thales van Milete (7e eeuwv.Chr.) • Anaximander van Milete (*610 v.Chr.) • Anaximenes van Milete (6e eeuwv.Chr.) • Pythagoras van Samos (*570 v.Chr.) • Heraclitus van Ephesus (ca. 500 v.Chr.) • Parmenides van Elea (*520/510 v.Chr.) • Zeno van Elea (*ca. 490 v.Chr.) • Empedocles van Agrigentum (*492 v.Chr.) • Anaxagoras van Smyrna (*500/497 v.Chr.) • Democritus van Abdera/Milete (*472-457 v.Chr.)

22. De wereld van Sofie • Geschreven in 1991 door Jostein Gaarder, verfilmd in 1999 • Noors meisje Sofie Amundsen ontvangt mysterieuze anonieme lessen in de filosofie: - mythen - natuurfilosofen