Rolnictwo a środowisko naturalne mgr Renata Myczko

1. Rolnictwo a środowisko naturalne mgrRenata Myczko “Zestaw Edukacyjny dla młodych rolników z krajów nowo przyjętych do UE” YOUTH - Farm

4. Prehistoria • Współdziałające grupy – łowcy i zbieracze • Społeczeństwa pierwotne – osadnictwo • Społeczeństwa zorganizowane – udomowienie zwierząt i roślin, początek upraw, chowu i hodowli

6. Rozwój techniki i rewolucja przemysłowa • Rozwój wynalazków • Tworzenie nowych maszyn rolniczych

7. Zielona rewolucja • Wprowadzenie nowych gatunków zależnych od: • Nawozów • Nawadniania i melioracji • Środków ochrony roślin • Zabiegów agrotechnicznych • Nowe praktyki wywołały wiele skutków dla środowiska • i spowodowały wzrost kosztów produkcji, • oraz wiele problemów społecznych i socjalnych.

8. Intensyfikacja rolnictwa • Ulepszanie gatunków • Ulepszanie maszyn • Nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych • Pogarszanie stanu środowiska

9. Żywoty roślin na przykładzie kukurydzy

10. Rolnictwo współczesne Korzyści i zagrożenia Rolnictwo współczesne Korzyści i zagrożenia

11. Klasyfikacja rolnictwa współczesnego • I - Konwencjonalne • Ekstensywne – tradycyjne • Intensywne – uprzemysłowione • Proekologiczne • Zintegrowane – rolnictwo organiczno – chemiczne • II – Ekologiczne • Biologiczne i Organiczno-Biologiczne (oparte na naturze ) • Biodynamiczne (wykorzystanie oddziaływania planet ) • Kierunki związane z ekologią wywodzą się z reakcji na postępującądegradację agroekosystemu

12. Cechy rolnictwa konwencjonalnego • Energia kopalin • Sterowanie określonymi uprawami • Eksploatacja aż do degradacji • Produkcja średniej jakości biologicznej • Zła jakość przechowalnicza • Maksymalizacja plonów • Intensywność gospodarowania i obszar nieskoordynowany z warunkami produkcji i środowiska • Zalecenia specjalizacji oparte głównie na kalkulacji ekonomicznej • Znaczna chemizacja – nawozy mineralne, biocydy, syntetyczne regulatory wzrostu • Mechanizacja głównie w aspekcie ułatwienia sobie pracy • Skażenie środowiska • Jakość przypadkowa

13. Gospodarstwa wielkoobszarowe • Intensyfikacja • Monokultury • Irygacja • Pestycydy • Nawozy chemiczne • Ciężki sprzęt rolniczy • Odpady z produkcji rolniczej • Organizmy modyfikowane genetycznie • Zanieczyszczenie gleby, wody i powietrza

14. Intensyfikacja Intensyfikacja - rolnictwa, ma na celu podniesienie wydajności, popycha rolników zajmujących się uprawą do częstego używania a nawet nadużywania środków produkcji, takich, jak maszyny rolnicze, nawadnianie, stosowanie chemikaliów rolniczych itd. Wady: Nadużywanie środków produkcji Zagęszczenie inwentarza Rozprzestrzenianie się chorób i szkodników Szybka degradacja gleby: ugniatanie oraz zniszczenie jej struktury, obniżanie żyzności, wzrost zawartości soli i kwasów, zanieczyszczenie chemikaliami, pestycydami oraz erozja. Przeciążenie ekosystemów i uszczuplanie zasobów naturalnych

15. Monokultury • Monokultura - system rolniczy polegający na wieloletnim uprawianiu na tym samym obszarze roślin jednego gatunku, • roślin pokarmowych np. zbóż, trzciny cukrowej, • roślin w uprawach specjalistycznych np. uprawy szklarniowe • roślin przemysłowych np. bawełny, tytoniu. monokultura Wady: Zmiana krajobrazu rolniczego Szybka degradacja gleby Rozprzestrzenianie się chorób i szkodników Przeciążenie ekosystemów i uszczuplanie zasobów naturalnych bioróznorodnosc

16. Rolniczy krajobraz monokulturowy

17. Proekologiczna alternatywa dla monokultur to: • Systemy rotacji upraw - płodozmianu • Ta metoda była ogólnie wytyczną przeciwko monokulturom i uprawom z tylko dwiema zmianami różnych roślin w ciągu roku. Wybór właściwego płodozmianu dostarcza substancji odżywczych i drastycznie redukuje ataki pasożytów i chorób, przełamując wznowienie aktywności tych organizmów pomiędzy uprawami. • Stosowanie nowoczesnych technik uprawy • konieczność zastąpienia nakładów substancjichemicznych w praktykach uprawy jak: • wprowadzenie międzyplonów, • szczególnie z roślinami motylkowymi • techniki uprawy wewnątrz rzędów

18. Irygacja • Irygacja – statyczne lub mechaniczne systemy dostarczania wody uprawom w sposób: • naturalny: wodociągi rynnowe, systemy zalewowe • mechaniczne: kropelkowe • wysokociśnieniowe z zamgławianiem, • deszczowaniem Wady: Zmiana krajobrazu rolniczego Szybka degradacja gleby aż do skorupienia Obniżanie poziomu wód gruntowych Zasolenie i wymywanie nawozów Zanieczyszczenie wód powierzchniowych i gruntowych

19. Rolniczy krajobraz z irygacją mechaniczną

20. Melioracja Melioracja – trwałe polepszanie właściwości fizycznych gleby, głównie przez regulację jej stosunków wodnych, tj. osuszanie. Wady: Zmiana krajobrazu rolniczego Szybka degradacja gleby prowadząca do erozji Nieodwracalny zanik pierwotnych ekosystemów Zasolenie i wymywanie nawozów Zanieczyszczenie wód powierzchniowych i gruntowych

21. Pestycydy Pestycydy – stosowane w rolnictwie, ogrodnictwie, leśnictwie i sadownictwie, są to grupy związków chemicznych pochodzenia naturalnego (roślinne) i syntetycznego stosowanych do niszczenia pasożytów człowieka, zwierząt hodowlanychi roślin. Używane są również do zwalczania chorób roślin, regulacji ich wzrostu i usuwania chwastów. Wady: Wysoka toksyczność i długi czas degradacji Niszczenie organizmów pożytecznych Akumulacja w środowisku, prowadząca do bioakumulacji w tkankach roślin i zwierząt prowadząca do chorób i mutacji Zasolenie i wymywanie nawozów Zanieczyszczenie gleby i wód

22. Podział pestycydów w zależności od kierunku zastosowania • Zoocydy - środki do zwalczania szkodników zwierzęcych: • Insektycydy - środki owadobójcze, • Rodentycydy - środki gryzoniobójcze, • Moluskocydy - środki slimakobójcze, • Nematocydy - środki nicieniobójcze, • Larwicydy - środki larwobójcze, • Aficydy - środki mszycobójcze, • Akarycydy - środki roztoczobójcze, • Owicydy - środki do niszczenia jaj owadów i roztoczy. • Fungicydy - środki grzybobójcze. • Herbicydy - środki chwastobójcze. • Regulatory wzrostu - środki stymulujące lub hamujące procesy życiowe roślin: • Defolianty - środki do odlistniania roślin, • Desykanty - środki do wysuszania roślin, • Defloranty - środki do usuwania nadmiernej ilości kwiatów. • Atraktanty - środki zwabiające. • Repelenty - środki odstraszające.

23. Los pestycydów w środowisku Pestycydy, po tym jak zostaną użyte na rośliny, albo na glebę, przechodzą cykl przemian, fizycznych, chemicznych i biologicznych i zanieczyszczają glebę, wody a wraz z nimi, zostają przeniesione do tkanek roślinnych i zwierzęcych a nawet ludzkich. Obecnie mamy wystarczająco dużo dowodów na to, że cząsteczki wielu pestycydów a szczególnie pestycydy chlorowe, pozostają w glebie i wodzie przez lata albo dziesięciolecia a ich stężenie w bardzo małych ilościach w wodzie (trzecia milionowa), mogą być zwielokrotnione biologicznie 105-107 razy w tkankach bezkręgowców, ryb, ptaków, i ssaków a ostateczne stężenie osiąga milionowe ilości (ppm) u zwierząt. Innym problemem wynikającym ze stosowania pestycydów na glebę, jest fakt, że bardzo często blokują zmianę upraw na wiele lat i stwarzają problemy związane z toksycznymi pozostałościami w produktach rolnych. Zatrucie gleby pestycydami zaszło tak daleko, że nawet, jeśli ich stosowanie zostało zarzucone, znaleziono gleby, które zawierają powyżej 2 kilo DDT na 0,1 ha, nawet wiele lat po jego ostatnim zastosowaniu.

24. Wpływ stosowania pestycydów Niepożądane efekty po zastosowaniu pestycydów w rolnictwie są ważne z powodu całego szeregu aspektów ekologicznych, na które wpływają, a często znacznie bardziej niż początkowo zakładano. • Wpływ stosowania pestycydów na ekosystemy biologiczne • Obniżenie ilości dostępnego pokarmu • Obniżenie ilości konkurentów • Obniżenie ilości wrogów biologicznych • Obniżenie bioróżnorodności w bio-społecznościach • Konsekwencje sukcesji gatunków • Wpływ pestycydów na zdrowie „Użycie pestycydu na ekosystem wpływa jak niekontrolowany pożar”

25. Najważniejsze efektydziałania pestycydów na zdrowie to: • upośledzenie centralnego układu nerwowego • dermatozy, oparzenia i inne choroby skórne • choroby żołądka i zatrucia • osłabienie, zawroty głowy, paraliż stóp • upośledzenie układu oddechowego • zmiany operacyjne wątroby i nerek • nagromadzenie się metabolitów toksyn • działanie mutagenne i nowotworowe • nowotwory (prostaty, żołądka, przełyku, płuc, ust, skóry, układu oddechowego i limfy - białaczka) • zahamowanie wielu działań biologicznych ciała • współdziałanie z paleniem i napojami alkoholowymi

26. Nawozy chemiczne Nawozy chemiczne – są to grupy związków chemicznych, pochodzenianaturalnego lub syntetycznego stosowane do zwiększenia żyzności gleby.Są to zwykle sole pierwiastków niezbędnych dla prawidłowego rozwoju roślin. Wady: Wady wynikają ze złego stosowania i nadużywania gdy brak dokładnych analiz zasobności gleby Zasolenie i wymywanie nawozów Zanieczyszczenie wód powierzchniowych i gruntowych

27. Ciężki sprzęt rolniczy Szczególnie niekorzystne dla struktury gleby i jej urodzajności jest stosowanie wielu, następujących po sobie zabiegów uprawowych wykonywanych przy użyciu różnego rodzaju maszyn uprawowych. „Potężne uprawy to potężne maszyny„ Wady: Zmiana, niszczenie struktury gleby poprzez ugniatanie, Szybka degradacja gleby prowadząca do erozji wietrznej Wzmaganie pyłów i wywiewanie warstwy próchniczej Wysokie zużycie paliwa Zanieczyszczenie powietrza spalinami Podniesienie kosztów produkcji

28. Plantacja we Francji

29. Odpady zprodukcji rolniczej Odpady z produkcji rolniczej – możemy podzielić na naturalne i sztuczne Największy problem to ich zagospodarowanie w taki sposób aby nie szkodzić środowisku

30. GMO – Organizmy modyfikowane genetycznie Modyfikacja genetyczna – jest to laboratoryjna technika przenoszenia genów pomiędzy różnymi gatunkami a nawet królestwami (od bakterii do roślin i zwierząt) Prowadząca do otrzymania organizmu o nowych cechach, służy głównie poprawieniu plonowania, syntezy określonych związków (insulina, witaminy, białko), wytworzeniu ochrony przeciw szkodnikom, odporności na choroby itp.

31. Rośliny modyfikowane genetycznie jako „pasożyty” i „najeźdźcy” Aby jaśniej opisać i wyjaśnić pojęcie „pasożyt” należy wspomnieć, że termin ten jest używany w praktykach rolniczych, i oznacza jakakolwiek roślinę, która w jakimkolwiek czasie nie jest przydatna dla uprawy. Termin „najeźdźca” będzie używany na określenie rośliny modyfikowanej genetycznie przeniesionej do innych ekosystemów, dając początek nowym organizmom, które wcześniej nie istniały. • Mają również określone cechy takie jak: • pozostają w ekosystemach przez długi okres czasu • rozpoczynają okres kwitnienia • rozprzestrzeniają pyłek kwiatowy przez wiatr lub owady • produkują nasiona na wielką skalę i na duże obszary • posiadają umiejętność odnowienia wzrostu ze starych roślin • stare rośliny są kruche w okolicach gleby i przez to trudne do wykorzenienia • mają specjalne mechanizmy, jak rozety, gęste ulistnienie i produkują substancje toksyczne.

32. Konsekwencje stosowania roślin modyfikowanych • Rozwój oporności u owadów co prowadzi do powstania opornych populacji szkodników • Powstawanie nowych alergenów i toksyn • Zachwianie funkcji organizmów symbiotycznych • Niebezpieczeństwo ucieczki genu do roślin spokrewnionych • Rozwój oporności na antybiotyki • Pojawienie się opornych chwastów

33. Rolnicze zagrożenia dla zdrowia i środowiska

34. Skutki intensyfikacji • Emisje szkodliwych gazów • Powstawanie i rozprzestrzenianie się pyłów i kurzu • Toksyczne wycieki pestycydów • Zanieczyszczenia wody i gleby • Niszczenie bioróżnorodności • Wprowadzanie obcych gatunków • Zmiana krajobrazów rolniczych

35. Emisje gazów do atmosfery • Głównymi źródłami w rolnictwie, emisji gazów wywołujących efekt cieplarniany są: • emisje N2O z gleb, spowodowany głównie przez użyźnianie nawozami azotowymi • emisje CH4 spowodowane przez fermentację jelitową u przeżuwaczy – 41% całkowitej emisji CH4 w Unii są spowodowane przez rolnictwo • emisje CH4 i N2O z obróbki nawozu naturalnego.

36. Niszczenie bioróżnorodności • Bioróżnorodność syn. różnorodność biologiczna – ogólnie, różnorodność i zmienność wśród roślin, zwierząt, grzybów i mikroorganizmów, oraz wśród ich ekosystemów. • Możemy wyróżnić 3 poziomy: • różnorodność ekosystemu, • różnorodność gatunków, i • różnorodność genetyczna (w obrębie gatunku).

37. Pojęcie utrzymywania bioróżnorodność stwierdza, że cywilizacja powinna zachowywać możliwie największą liczbę istniejących gatunków, tak aby póle genetyczne były możliwie najbardziej zróżnicowane, dzięki czemu zostaną utrzymane pożyteczne lub korzystne cechy, które będą dostępne w przyszłości. Genetyczna rozmaitość dostarcza zasobów genetycznej odporności na szkodnik i choroby. W rolnictwie, bioróżnorodność jest systemem produkcyjnym opisanym przez obecność wielu gatunków roślin i/lub zwierząt, jako przeciwieństwo dla genetycznie wyspecjalizowanej monokultury.

38. W zgodzie z naturą czyli rolnictwo ekologiczne

39. Rolnictwo ekologiczne Rolnictwo ekologiczne– (organiczne, biologiczne) - system gospodarowania, w którym wyklucza się stosowanie syntetycznych nawozów mineralnych, pestycydów, regulatorów wzrostu i syntetycznych dodatków paszowych. Rolnictwo to charakteryzuje się produkcją w cyklu zamkniętym: gleba – roślina – zwierzę, przy zachowaniu dużej samowystarczalności. Traktowane jest bardziej jako sposób życia w symbiozie z przyrodą, aniżeli system produkcji. Cele ekologiczne dominują nad ekonomicznymi.

40. Cechy rolnictwa ekologicznego • Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii • Sterowanie całym gospodarstwem • Programowa ochrona krajobrazu • Produkcja wysokiej jakości biologicznej • Dobra jakość przechowalnicza • Specjalizacja dopuszczalna w ramach zasady prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa • Obszar gospodarstwa i agrotechnika optymalna w stosunku do środowiska • Plon optymalny • Ograniczenie lub zaniechanie chemizacji • Mechanizacja dostosowana do warunków glebowych , potrzeb roślin i zwierząt • Ochrona gleby i wody • Produkty najwyższej jakości

42. Metoda organiczno - biologiczna   Metodę organiczno - biologiczną  zainicjował Hans Muller - działacz społeczny w latach 30-tych w Szwajcarii. Teoretyczne podstawy sformułował niemiecki lekarz i mikrobiolog Hans Peter Rusch w latach  50-tych. Agrotechnika według tej metody ma na celu uzyskiwanie optymalnych plonów, o wysokiej jakości, bez zastosowania nawozów syntetycznych i chemicznych środków ochrony roślin. Cel ten jest możliwy do osiągnięcia pod warunkiem otrzymania maksymalnej żyzności gleby. W gospodarstwie należy stosować właściwe następstwo roślin przy maksymalnie wydłużonym płodozmianie. Powinno się uprawiać rośliny na zielony nawóz  z uwzględnieniem motylkowych w plonie głównym oraz jako wsiewkę. Należy w pełni wykorzystać nawozy organiczne wytwarzane w gospodarstwie w tym gnojówkę i gnojowicę oraz właściwie uprawiać glebę  ograniczając orkę na rzecz spulchnienia gleby. W metodzie tej dopuszczalne jest stosowanie naturalnych minerałów. Glebę przed erozją chroni się poprzez ściółkowanie. Szkodniki i choroby zwalcza się stosując środki biologiczne, chwasty zwalcza się mechanicznie.

43. Metoda biodynamiczna Autorem metody jest Rudolf  Steiner (1861 - 1925) austriacki filozof  i  przyrodnik. Biodynamiczna koncepcja przyrody akcentuje ścisłą zależnośćZiemia - Człowiek - Kosmos oraz zapewnia obecność„sił„w materii. Utrzymując także,że za pośrednictwem określonych preparatów i działań człowiek może te siły aktywizować  w kierunku podwyższenia biologicznej jakości produktów rolniczych. Poza ogólnymi zasadami ekologicznego gospodarowania , jako podwyższania jakości gleby, nie stosowania nawozów syntetycznych i chemicznych środków ochrony roślin, metodę biodynamiczną wyróżnia  stosownie preparatów biodynamicznych; krowieńca na glebę, krzemionki na rośliny oraz sześciu preparatów do dynamizowania kompostów. Drugim wyróżnikiem jest przekonanie o wpływie rytmów księżyca na wzrost i rozwój roślin. 

44. ... Na szczęście wciąż jesteśmy krajem dziewiczym pod względem „ulepszania” żywności. – Polskie płody rolne mają lepszą wartość biologiczną niż produkty intensywnego rolnictwa zachodniego dzięki temu, że u nas zużywa się trzy razy mniej nawozów mineralnych i dziesięć razy mniej środków ochrony roślin – informuje dr Urszula Sołtysiak z SGGW. Jakkolwiek w ciągu ostatnich 10 lat zużycie nawozów mineralnych w Polsce wzrosło o niemal 15 proc., wciąż jest o wiele mniejsze niż w UE, nie mówiąc już o Japonii (niemal dwukrotnie większe niż w UE). Wiele ubogich obszarów w Polsce nigdy nie nawożono, a rosnących na nich upraw nie opryskiwano. Mieliśmy więc szczęście w nieszczęściu, polskie rolnictwo miało bowiem do niedawna charakter ekstensywny, a produkty małych gospodarstw rodzinnych są ekologiczne w najlepszym znaczeniu tego słowa...

45. Polityka dla Rolnika czyli programy UE dla rolnictwa

46. Unijne rozporządzenia w sprawie programów ochrony środowiska rolniczego • Programy rolno-środowiskowe • Rolnicy zobowiązują się przynajmniej przez pięć lat, stosować praktyki przyjazne dla środowiska, które zstąpią tradycyjne praktyki rolnicze, biorąc pod uwagę dodatkowo utratę dochodów, która wynika ze zmiany praktyk rolniczych. •  Przykłady zobowiązań pokrywanych przez reżimy krajowe/regionalne związane ze przeistoczeniem rolno-środowiskowym są następujące: • · Wprowadzenie upraw przyjaznych dla środowiska • · Gospodarowanie pastwiskami w systemie niskiego obciążenia • Pełne gospodarowanie uprawami rolniczymi i organicznym rolnictwem (http://europa.eu.int/comm/agriculture/qual/organic/index_el.htm) •  Zachowanie wartości krajobrazów i cech historycznych, jak drzewa, rowy, ogrodzenia itp. •  Podtrzymywanie wysokich wartości siedlisk i towarzyszącej im bioróżnorodność

47. Co to są programy rolnośrodowiskowe? Programy te jako jedyne są obowiązkowe dla wszystkich krajów członkowskich i pełnią kluczową rolę w realizacji planów ochrony przyrody. Mają one za zadanie pomóc we wdrażaniu europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000, której wprowadzenie wymuszają na państwach Wspólnoty Dyrektywa Siedliskowa (92/43/WE) i Dyrektywa Ptasia (79/409/WE) Unii Europejskiej. Jak wygląda budowa programu rolnośrodowiskowego? Składa się z czterech podprogramów: I - ochrona różnorodności biologicznej obszarów wiejskich II - ochrona środowiska przyrodniczego i krajobrazu III - rolnictwo ekologiczne IV - ochrona zasobów genetycznych w rolnictwie

48. Gdzie będzie realizowany podprogram? I - na obszarach o wysokich walorach przyrodniczych /obszary przyrodniczo wrażliwe/. Na wyznaczonym terenie zachowanie bioróżnorodności zależeć będzie od kontynuacji tradycyjnych form użytkowania rolniczego. W skład tych obszarów wejdą: obszary chronione wraz z otulinami. Wstępnie oblicza się, że tereny te obejmą ok. 10% powierzchni kraju. II - na terenie całego kraju, z wydzieleniem regionów w każdym z obszarów problemowych. W ramach podprogramu przewiduje się działania zachowujące i przywracające walory przyrodnicze, ochronę genetyczną roślin uprawnych i ras zwierząt gospodarskich, kształtowanie struktury krajobrazu, przeciwdziałanie erozji i obniżaniu retencji wodnej etc. III - na terenie całego kraju bez ograniczeń przestrzennych IV -na terenie całego kraju bez ograniczeń przestrzennych

49. właściwe stosowanie nawozów organicznych i mineralnych • bezpieczne dla środowiska przechowywanie odchodów zwierząt gospodarskich • przestrzeganie zakazów obowiązujących podczas stosowania środków ochrony roślin • zakaz wypalania traw • zakaz emisji ścieków bytowych i płynnych nawozów organicznych do zbiorników otwartych i wód płynących • utrzymanie czystości i porządku w gospodarstwie Jakie są zalecenia minimum rolnośrodowiskowego?

50. Kto może uczestniczyć w programie? • rolnicy (osoby fizyczne i prawne, np. spółdzielnie lub zrzeszenia prywatnych właścicieli gruntów rolnych • wieloletni dzierżawcy gruntów rolnych (właściciel musi wyrazić zgodę na piśmie) • gospodarstwa posiadające co najmniej 3 ha (w przypadku gospodarstw ekologicznych 1 ha) • rolnicy utrzymujący się wyłącznie z pracy na roli, jak i rolnicy czerpiący dodatkowe dochody z innego stosunku pracy • możliwe jest także składanie wniosków grupowych ze względu na duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych (minimum 5 rolników)