PROJE SÜRECİ YÖNETİMİ (Project Cycle Management)

1. 4.Finansman temini 3. Planlama 5. Uygulama 2. İnceleme 6.Değerlendirme 1. Proje fikrinin oluşumu PROJE SÜRECİ YÖNETİMİ(Project Cycle Management)

2. Önsöz • Kalkınmada en önemli faktör eğitilmiş insan gücü yani, beşeri sermayedir. Beşeri sermaye bilgi duygu ve beceri geliştirmekle, yani eğitimle oluşur. • Kalkınma projelerinde hedef kitlede kapasite oluşturmak ve sürdürülebilirlik en öncelikli ilkelerden olmalıdır. Kalkınma tarihi bu yargıyı doğrulayan ibret verici hikayelerle doludur.

3. Amaç • Katılımcılarda Uluslararası standartlara uygun proje hazırlama uygulama ve değerlendirme bilgi ve becerisi geliştirmek ve böylece sürdürülebilir bir biçimde, • Sorun çözmede sistemli bir düşünce tarzını benimsetmek • Kapasite yaratacak kapasite oluşturmaktır.

4. I. BÖLÜM: TANIMLAR 1. Proje Belirli bir amacı gerçekleştirmek için gerekli hususların yani; ne, nerede, ne zaman, niçin, nasıl,(5N) kim için, kim tarafından ve kaç paraya (3K) yapılacaktır sorularının cevaplarının yer aldığı bir belgedir.

5. 2. Proje Süreci Belirli bir amacı gerçekleştirmek üzere; proje tasarlama, inceleme, planlama, finansman temini, uygulama ve değerlendirme aşamalarını kapsayan bir faaliyetler dizisidir.

6. 3. Proje Süreci Yönetimi Mantıksal çerçeve yaklaşımı temeline dayanan, proje sürecinin tümünde etkinlik sağlamak amacına yönelik bir yöntem ve kurallar sistemidir.

7. -bilginin ilk basamağı - tek boyutlu - doğrusal - amatör bir olgudur. - bilgide son aşama - çok boyutlu - dairesel - profesyonel bir işlemdir. 5. Proje hazırlamak 4. Farkında olmak

8. 4.Finansman temini 3. Planlama 5. Uygulama 2. İnceleme 6.Değerlendirme 1. Proje fikrinin oluşumu II.BÖLÜM: PROJE SÜRECİ

9. 1.Proje fikrinin oluşumu: • Proje fikri bir ihtiyaçtan doğar, zihinsel değerlendirmelerle gelişir. • Proje fikrinin oluşumunu tetikleyen birçok faktör olabilir. Bu faktörler, gözlemler, yönlendirmeler (teşvikler), talimatlar veya finansal desteğin varlığı gibi faktörlerdir.

10. 2. İnceleme: • Proje için gerekli olan verileri derleme, analiz etme ve değerlendirme işlemidir. • Bu aşamada mevcut durum, paydaş, sorun, hedef ve strateji analizleri yapılır ve proje amaçları belirlenir.

11. 3. Planlama: • Mantıksal çerçeve temelinde, inceleme aşamasında belirlenen amaçların gerçekleştirilebilmesi için öngörülen • 5N, 3K sorularının cevaplandırılması ve kaydedilmesi ile bir proje belgesinin oluşturulmasıdır.

12. Planlama aşamasında projenin; doğruluk, dürüstlük, sadelik, uygunluk, gerçekleştirilebilirlik, ekonomiklik, tutarlılık, duyarlılık, katılımcılık, sahiplenme ve sürdürülebilirlik gibi kalite kriterlerine uygun olmasına özen gösterilmelidir. • Ülkemizde geçmişte yapılan bir çok projede bu kalite kriterlerine özen gösterilmediği için son otuz yılda yüz milyarlarca Dolarlık kayıplar meydana gelmiştir. Diğer taraftan yönetim hataları nedeniyle meydana gelen kayıplar bir trilyon Dolara yaklaşmıştır.

13. 4. Finansman Temini • Hazırlanan projeler için varlığı önceden bilinen kaynakların tahsis edilebilmesi için yapılan bir işlemdir. • Kalite kriterlerine uygun olarak hazırlanmış projeler için finansman temini ihtimali çok yüksektir.

14. 5. Uygulama: • Tasarlanan 5N-3K öğelerinin hayata geçirilmesidir. • Hedef kitlenin, yalnızca planlama aşamasında değil fakat aynı zamanda uygulama aşamasında da söz sahibi olması ve aktif rol alması gerekir.

15. 6. Değerlendirme: • Her düzeyde amaçların ne ölçüde gerçekleştirildiğini anlamak, • Projenin güçlü ve zayıf yönlerini belirlemek ve • Gelecekteki çalışmalara ışık tutmak için amaçlarla sonuçların karşılaştırılması ile yapılan bir işlemdir. - Ara değerlendirmeler ara amaçları, son değerlendirme proje amaçlarını, etki değerlendirmesi genel amacı değerlendirir.

16. 3. BÖLÜM: PROJE SÜRECİ YÖNETİMİ Mantıksal Çerçeve Yaklaşımı (Logical Framework Approach) Klasik yaklaşıma bir tepki

17. 1.Klasik projelerde en çok görülen eksiklikler • Mevcut durumun yetersiz analizi • Projelerin hedef gruplarla ilgili olmaması • Proje sahibi kuruluşun konuyla ilgisinin zayıflığı • Stratejik çerçevenin belirsizliği • Risklerin yeterince dikkate alınmaması • Kısa vadeli bakış açısı • Geçmiş deneyimlerin yeni projelerde dikkate alınmaması • Faaliyet tabanlı uygulama ve planlama • Doğrulanabilir olmayan proje çıktıları • Yetersiz proje dökümanları

18. 2. Mantıksal Çerçeve Yaklaşımı İşlevi • Projenin en önemli yönleri, 16 kutulu bir matris içerisinde özetlenir : • Projenin neden gerçekleştirildiği (Projenin amacı) • Projenin neyi başarmasının beklendiği (Göstergeler) • Projenin bunu nasıl başaracağı (Faaliyetler ve Araçlar) • Projenin için önemli faktörler (Varsayımlar) • Proje göstergelerinin kaynakları (Doğrulama Kaynakları) • Projenin maliyetinin ne olacağı (Maliyetler) • Projenin başlayabilmesi için gerekli koşullar (Ön koşullar)

19. Proje Genel Hedefi Projenin Amacı Sonuçlar Faaliyetler 3. Mantıksal Çerçeve Matrisi Objektif Olarak Doğrulanabilir Göstergeler Müdahale Mantığı-Projenin Kapsamı Doğrulama Kaynakları Varsayımlar Araçlar Maliyet Ön-koşullar

20. 4. Mantıksal Çerçeve Aşamaları PLANLAMA aşaması ANALİZ (inceleme) aşaması • Mevcut Durum Analizi- Proje ile ilgili genel durumun belirlenmesi ve incelenmesi • Paydaş(Stakeholder) Analizi–proje taraflarının, hedef grubun, projeden yarar sağlayacakların ve potansiyel karşıtların belirlenmesi ve tanımlanması • SorunAnalizi– Ana sorunların belirlenmesi , sorunlar hiyerarşisinin (sebep-sonuçilişkilerinin), oluşturulması • Hedef Analizi– Tanımlanan sorunlara paralel olarak amaçların belirlenmesi ve buna bağlı olarak amaçlar hiyerarşisinin (araç-amaç ilişkilerinin)oluşturulması • StratejiAnalizi– olanakların ve sınırlamaların belirlenmesi, bu çerçevede amaçları gerçekleştirebilecek en uygun stratejinin seçilmesi ve kesin proje amaçlarının belirlenmesi 6. Mantıksal Çerçeve – Proje yapısının iç mantıksal tutarlılığını oluşturmak üzere; amaçlara bağlı doğrulanabilir başarı göstergelerinin, gösterge kaynaklarının, varsayımların, araç ve maliyetlerin genel olarak tanımlanması 7. Faaliyet Çizelgesi– Faaliyetlerin yerinin, zamanının, sonucunun, metodolojisinin, hedef kitlesinin, sorumlularının ve maliyetinin belirlenmesi, Diğer bir deyişle ne, nerede ne zaman, niçin, nasıl, kim için, kimler tarafından ve kaç paraya (5N3K) sorularının cevaplandırılması 8. Bütçe –Faaliyet çizelgesinden hareketle girdilerin ve maliyetlerin belirlenmesi ve sistemli bir biçimde kaydedilmesi

21. 4.1. Mevcut Durum Analizi • Mevcut durum analizi, uygun bir proje tasarımı için proje alanı ve hedef kitle hakkında genel bir bakış sağlayacak bilgi derleme ve bu bilgileri sınıflandırıp analiz etme işlemidir. • En iyi bilgi derleme ve değerlendirme, paydaşlarla birlikte yapılan çalışmalarla mümkün olur.

22. 4.1.1. Mevcut Durum Analizi Konuları • Alanın sosyal göstergeleri • Alanın ekonomik göstergeleri • Alanın kültürel göstergeleri • Çevresel sorunlar ve riskler • Beşeri ve sosyal sermaye durumu • Alana ait diğer istatistikler • Konu ile ilgili literatür taraması ve özetlenmesi • Proje alanının coğrafi yapısı ve iklim özellikleri • Toprak kullanım özellikleri • Temel altyapıya ilişkin bilgiler • Hükümet politikaları ve programlar

23. 4.1.2. Sorunlar Listesi Güllühisar Mahallesi Örneği • İşsizlik, • Altyapı yetersiz, belediyenin öncelikleri farklı, • Eğitim düzeyi düşük, • Kanalizasyon şehrin içinden açıkta akıyor ve içme suyu kaynaklarına karışıyor, • Lastik Fabrikasının arıtma tesisi yok ve atıklar içme suyuna karışıyor, • Hijyenik içme suyu yok, • Salgın hastalık var, • Gelir düzeyi düşük, • Annelerin çocukları besleme konusundaki bilgisizliği (anneler bilinçsiz), • Çocuklarda beslenme yetersizliği, • Sağlık ocağı ve klinikler yetersiz, • Sağlık hizmetlerine sınırlı erişim, • Çocuklara gerekli ve yeterli aşılar yapılamıyor, • Kayıtlara göre 0-5 yaş grubundaki bebek ve çocuk ölümleri son bir yıl içinde %10 oranında artmış, • Bebek ve çocuklarda görülen enfeksiyon oranları yüksek,

24. 4.1.3. Mevcut Durum Analizi Grup Çalışması Şimdi dörder kişilik gruplar oluşturarak 1 saat içinde yukarıdaki sorunları da olan proje alanı ile ilgili mevcut durum analizini gerçekleştirelim.

25. 4.2. Paydaşlar Analizi • Paydaşlar, proje sürecinden ve sonuçlarından doğrudan veya dolaylı olarak olumluveyaolumsuzbirbiçimde etkilenecek olanlardır. Diğer bir deyişle; • Paydaşlar, belirli bir proje ile ilgili olarak yararı, zararıve/veyarolüolan kişiler, gruplar işletmeler veya kurumlardır. Örneğin: • Toplumun üyeleri • Sivil toplum grupları • İşletmeler, şirketler • Devlet kurumları

26. 4.2.1. Neden paydaşlar analizi? Bir sorunun çözülmesi veya bir mal ya da hizmetin üretilmesi genelde tek taraflı olarak gerçekleştirilemez. Proje konusuyla ilgili tüm tarafların bir “fikri” vardır ve çözüm tüm bu “fikirlerin” katkısı ile anlam kazanır. Paydaşlar analizi, tüm tarafların fikirlerini öğrenmek ve sonuçta bir “bileşke fikri” ortaya çıkarmak için yapılır. Duvardaki her bir taş, katılımcılığı, taşlar arasındaki harç iletişimi, duvarın tamamı ise işbirliğini ifade eder. işbirliği

27. 4.2.2. Birincil Paydaşlar I Birincil Paydaşlar Projeden doğrudanolumlu ya da olumsuz etkilenecek olanlardır. Projenin temel yararlanıcıları (pastadan pay alanlar); hedef gruplar, nihai yararlanıcılar ve potansiyel karşıtlar bu grupta yer alır.

28. Hedef grup(lar) Projenin doğrudan ve olumlu bir biçimde etkilediği grup ya da varlıklardır 4.2.2. Birincil Paydaşlar II • Proje hedefine ulaşılması ile gerçekleştirilen etkiden uzun dönemde yararlananlar • Nihai yararlanıcılar • Proje uygulamalarından zararı olacağını düşünenler • Potansiyel karşıtlar

29. 4.2.3. İkincil Paydaşlar Birincil paydaşlara hizmet sağlamada rolü olanlar; Bunlar, uygulayan, destekleyen ve fon sağlayan kişi, kurum ve kuruluşlardır.

30. 4.2.4. Paydaş Analizi Aşamaları-I 1. Aşama: İlgili tüm paydaşların belirlenmesi Mevcut sorundan etkilenebilecek olan veya projeyi etkileyebilecek olan paydaşların tümünün belirlenmesi: • hedef gruplar, • yararlanıcılar, • potansiyel karşıtlar, • hizmet sağlayanlar

31. 4.2.4. Paydaş Analizi Aşamaları-II 2. Aşama: Paydaşların sınıflandırılması Paydaşlar projenin kapsamına bağlı olarak yukarıda belirtilen ilkeler ve tanımlar doğrultusunda ve paydaş ağacı oluşturacak biçimde sınıflandırılır.Bu sınıflandırma aşağıdakihususları da içerir. • Genel (birincil, ikincil) • Yararlanıcılar (Doğrudan, Dolaylı) • Etkilenen (Olumlu, Olumsuz)

32. 4.2.4. Paydaş Analizi Aşamaları-III 3. Aşama: Seçilen paydaşların ayrıntılı analizi: Seçilen paydaşların daha ayrıntılı bir analizi için, çeşitli yöntemler kullanılabilir. Bunlardan birisi: • Paydaş analiz tablosu: Paydaşları analiz etmenin bir yolu, onların bireysel özelliklerini ve bunların projeye etkilerini (direniş veya destek gibi) belirlemektir.

33. 4.2.4. Paydaş Analizi Aşamaları-IV 4. Aşama: Önceliklerin belirlenmesi: • Proje için hangi hedeflerin benimseneceği (yani, kimlerin çıkarlarına ve görüşlerine öncelik verileceği) hakkında bir karar alınması, • Farklı paydaşlar arasında bir uzlaşma sağlanması Fakat bazen “hiç kimsenin kendini gerçekten adamadığı” bir uzlaşma yerine, kilit paydaşlara ağırlık vermek gerekebilir.

34. 4.2.5. Paydaşlar Analizi Kontrol Listesi 1. Birincil ve ikincil paydaşların hepsi listede yer aldı mı? 2. Projenin potansiyel destekçileri ve karşıtları belirlendi mi? 3. Birincil paydaşlar gruplara (meslek, gelir vb. gruplar) ayrıldı mı? 4. Birincil paydaşların çıkarları ve beklentileri belirlendi mi ?

35. 4.2.6. Paydaşlar Ağacı Paydaşlar İkincil Paydaşlar Birincil Paydaşlar Uygulayan Olumsuz Olumlu Destekleyen Hedef Grup Karşıtlar Fon Sağlayan Yararlanıcılar Yararı olanlar Rolü olanlar Zararı olanlar

36. 4.2.7. Paydaş Analizi Tablosu-I

37. 4.2.7. Paydaş Analizi Tablosu-II

38. 4.2.8. Paydaşlar Analizi Grup Çalışması Şimdi dörder kişilik gruplar oluşturarak 1 saat içinde paydaşlar analizini gerçekleştirelim.

39. 4.3. Sorun Analizi(Mantıksal çerçeve yaklaşımının belki de en önemli aşaması) Niçin Yapılır? • Proje alanındaki sorunların ve bu sorunların sonuçlarının belirlenmesi amacıyla yapılır Nasıl Yapılır? • Katılımcıların bakış açılarından sorunlar ifade edilir, • Konuyla ilgili tüm sorunların ortaya çıkıp çıkmadığı incelenir, • Ortaya çıkanların önemli sorunlar olduğu konusunda görüş birliği oluşturulur, • Bir başlangıç sorunu seçilerek, sorunlar sebep-sonuç ilişkisine göre hazırlanan sorun ağacıyla gösterilir.

40. 4.3.1. Sorun Ağacı Sorunlar arasında sebep-sonuç ilişkilerinin kurulması SONUÇ SEBEP

41. 4.3.2. Sorun Ağacı Oluşturma Sorun ağacı belirlenen sorunlar arasında bir sebep-sonuç ilişkisi ve hiyerarşisi belirlenerek oluşturulur. Bunun için şu işlemler yapılır: • Mevcut durumdaki ana sorunlar tanımlanır (beyin fırtınası) • Neden-sonuç ilişkilerini kurmak için bir başlangıç sorunu seçilir • Başlangıç sorununa neden olan sorunlar onun altına yerleştirilir; • Başlangıç sorununun sonucu olan sorunlar onun üstüne yerleştirilir; • Arasında neden veya sonuç ilişkisi olmayan sorunlar aynı seviyeye yerleştirilir

42. 4.3.3. Sorunlar ListesiGüllühisar Mahallesi Örneği • Eğitim düzeyi düşük, • İşsizlik, • Altyapı yetersiz, belediyenin öncelikleri farklı, • Kanalizasyon şehrin içinden açıkta akıyor ve içme suyu kaynaklarına karışıyor, • Lastik Fabrikasının arıtma tesisi yok ve atıklar içme suyuna karışıyor, • Hijyenik içme suyu yok, • Salgın hastalık var, • Gelir düzeyi düşük, • Annelerin çocukları besleme konusundaki bilgisizliği (anneler bilinçsiz), • Çocuklarda beslenme yetersizliği, • Sağlık ocağı ve klinikler yetersiz, • Sağlık hizmetlerine sınırlı erişim, • Çocuklara gerekli ve yeterli aşılar yapılamıyor, • Kayıtlara göre 0-5 yaş grubundaki bebek ve çocuk ölümleri son bir yıl içinde %10 oranında artmış, • Bebek ve çocuklarda görülen enfeksiyon oranları yüksek,

43. SU YANLIŞ KULLANILIYOR BALIKÇILIK KÖTÜLEŞİYOR SONUÇLAR Su Tarıma ve Balığın Üremesine Yetmiyor Aşırı Avcılık Var Balık yanlış ağlarla avlanıyor Balık üreme zamanında avlanıyor Balıkçılar aşırı avcılığın sonuçlarından habersiz Denetimler Yetersiz Mevzuat Yetersiz SEBEPLER Balığın üreme döneminde derelere su bırakılmıyor Çiftçi doğru sulama tekniklerini bilmiyor Su debileri her yıl düşüyor Sulama kanalları çok eski 4.3.4. Sorun Ağacı - Van Örneği

44. 4.3.5. Sorun Analizi Grup Çalışması Şimdi dörder kişilik gruplar oluşturarak 1 saat içinde yukarıdaki örnek doğrultusunda fakat Güllühisar Mahallesi için sorun analizini gerçekleştirelim.

45. Yüksek Oranlı Bebek ve Çocuk Ölümleri Bebek ve çocuklarda görülen enfeksiyon oranları yüksek Salgın Hastalıklar Bebeklerin ve Çocukların yetersiz beslenmesi Sağlık Hizmetlerine Sınırlı Erişim Hijyenik içme suyu yok Çocuklara gerekli ve yeterli aşılar yapılamıyor Annelerin Beslenme Konusundaki Bilgisizliği Sağlık ocağı ve klinikler yetersiz Gelir düzeyi düşük Kanalizasyon şehrin içinden açıkta akıyor ve içme suyu kaynaklarına karışıyor Lastik Fabrikasının arıtma tesisi yok ve atıklar içme suyuna karışıyor Altyapı yetersiz Eğitim düzeyi düşük İşsizlik Belediyenin öncelikleri farklı 4.3.6. Sorun Ağacı-Güllühisar Örneği SONUÇ SEBEP

46. 4.4. Hedef Analizi Gelecekte olması istenen durumun gerçekleştirilmesi için potansiyel çözümlerin analiz edilmesidir. Nasıl Yapılır ? • Sorun ağacındaki sorunlar pozitif olarak yeniden ifade edilir • Sorun ağacıyla karşılaştırılır ve yapılması gerekenler veya başarılması gerekenler yeniden ifade edilir • Gerçekçi bir şekilde revize edilmesi gereken ve/veya ekleme/çıkarma yapılması gereken hususlar tamamlanır • Bağlantıların tutarlı olmasına dikkat edilerek Hedef Ağacı oluşturulur

47. 4.4.1. Hedef Ağacı Olumsuz durumların gelecekte olması arzu edilen ancak, gerçekçi olan durumlara çevrilmesi AMAÇ ARAÇ

48. 4.5. StratejiAnalizi Nasıl Yapılır? • Hedef ağacından arzu edilmeyen hedefler elenir • Bir proje oluşturacak olası alternatif stratejiler ortaya konur • Bir veya birden fazla strateji seçilir • Belirlenen kriterlere (maliyet, aciliyet, politik durum vb.) göre optimum stratejinin hangisi olduğu konusunda değerlendirme yapılır • Projeyi oluşturacak stratejiye karar verilir • Proje Genel Amacı ve Proje Özel Amaçları net olarak ifade edilerek, projenin kapsamı belirlenir

49. 4.5.1. StratejiAnalizi Kriterleri Strateji Seçiminde Dikkate Alınacak Kriterler • Farklı Paydaşların Bakış Açıları • Maliyetler • Mevcut Kaynaklar • Mevcut Potansiyel ve Kapasiteler • Verimlilik ve Etkinlik • Sosyal Kabul Edilebilirlik • Eşitsizliklerin (Kadın-Erkek) Giderilmesine Katkısı • Diğer Projeleri Tamamlayıcılık • Aciliyet • Politik Yapılabilirlik

50. SU DOĞRU KULLANILIYOR BALIKÇILIK İYİLEŞİYOR Su Tarıma ve Balığın Üremesine Yetiyor Sürdürülebilir Balıkçılık Yapılıyor Balık doğru ağlarla avlanıyor Üreme döneminde avcılık önlendi Balıkçılar aşırı avcılık konusunda bilinçlendi Denetimler arttırıldı Mevzuat bilimsel verilere uyduruldu Balığın üreme döneminde derelerde yeterli su var Çiftçi doğru sulama teknikleri konusunda eğitildi Gölet ve barajlar yapılarak su debisi düzenlendi Sulama kanalları rehabilite edildi 4.5.2. Hedef Ağacı – Van Gölü Örneği