Bölüm 22 Para ve Banka

1. Bölüm 22Para ve Banka David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill, 2005 PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

2. Birtakım önemli sorular • Toplum paraya neden ihtiyaç duyar? • Hükümetler para arzını neden değiştirirler? • Finans piyasalarının reel sektörle etkileşimi nasıldır? • Parayla faiz oranı arasındaki ilişki nedir?

3. Para • Ekonomide herkes tarafından kabul görmüş bir bir alışveriş ve borç ödeme aracıdır. • MAL PARA: Tütün, ipek, altın • KANUNİ PARA: Banknotlar ve bozuk paralar • KAYDİ PARA: Banka parası

4. Paranın fonksiyonları • Değişim (mübadele) Aracı (Medium of exchange) • Alışveriş ve borçların ödenmesinde para takastan (barter) daha etkili bir araçtır. • Hesap Birimi Aracı (Unit of Account) • Fiyatların ve hesapların büyüklüğünü ölçen bir birimdir. • Değer Saklama Aracı (Store of value) • Para gelecekte alışverişte kullanılmak üzere elde tutulabilir. • Borçların (gelecekte geri ödemelerin) para birimi cinsinden belirlenmesi

5. Modern Bankacılık • Finansal Aracı • Borç verenle alanı biraraya getirme konusunda uzmanlaşmış bir kurumdur. • Örneğin ticari bankalar hükümetin izni altında kredi verebilir ve mevduat kabul edebilir, • Çek hesapları açabilir. • Takas (Clearing) sistemi • Bankalararasındaki borçların kapatıldığı bir dizi düzenleme

6. Finansal Piyasalar hakkında genel bilgiler • Finansal Varlık (Financial asset) • Belirli bir dönem boyunca sahip olduğu kişiye belirli bir faiz geliri getiren değerli kağıda verilen isimdir. • Nakit (Cash) • Banknot ve bozuk para, faiz geliri getirmez. • Tüm varlıklar içinde en likit olanı nakit paradır. • Bonolar (Bills) • Bir seneden az vadeli, bilinen bir tarihte piyasaya çıkartan kurum tarafından satın alınması garanti edilmiş finansal varlık • Likiditesi yüksektir • Tahviller (Bonds) • Uzun vadeli finasal varlıklardır, daha uzun zaman dilimleri belirsizliği de arttırdığından daha az likittirler.

7. Finansal Piyasalar hakkında genel bilgiler (devam) • Hisse Senetleri (Industrial shares,equities) • Sahibine temettü geliri (kar payı) sağlar • Likiditesi yüksek değildir.

8. Bankalar nasıl kredi yaratırlar? • Ticari bankalar sahip oldukları varlıkların ancak küçük bir oranını ellerinde nakit olarak tutarlar. • Bu orana Mevduat Munzam Karşılığı (Reserve Requirement Ratio) denir. • Böylelikle varlıklarının önemli bir kısmını krediye dönüştürebilirler. • Örnek: • Sonsuz sayıda banka olduğunu, bankaların mevduatlarının %10’ununu yasal karşılık olarak tutmaları gerektiğini varsayalım. • A kişisi 100 YTL’sini 1. Banka’ya yatırsın • 1. Banka kasasında 10 YTL karşılık ayırır, kalan 90 lirayı kredi olarak B kişisine verir. • B kişisi 90 YTL’yi 2.Banka’ya yatırır. 2.Banka 9 YTL karşılık ayırıp 81 YTL’sini 3. kişiye kredi olarak verir.

9. Bankalar nasıl kredi yaratırlar? (2) • Bankacılık sistemi olmadığında para arzı 100 YTL olarak kalacaktı. • Ancak bankacılık sistemi, kredi mekanizmasıyla piyasadaki para arzını genişletir • 3. kişi ile beraber para arzı=100+90+81 olarak genişlemiştir. • Kişi sayısı sonsuza giderken, para arzı da azalarak artmaya devam eder ve 1000 YTL’ye ulaşır.

10. Parasal Taban (monetary base) ve Para Çarpanı (money multiplier) • Para tabanı • Piyasada dolaşan banknot ve bozuk para ile bankacılık sistemi tarafından tutulan rezerv para miktarı • Para Çarpanı • Parasal tabandaki 1 YTL’lik artışın para arzında sebep olduğu artış miktarını ölçer.

11. (cp + 1) M = H (cp + cb) Para Çarpanı Varsayılım ki bankalar yatırılan D miktarındaki mevduata karşılık cb oranında karşılık (R-rezerv) ayırmış olsunlar, ve özel sektör bankadaki D miktar mevduatının cp oranını elinde nakit (C) olarak tutsun. DolayısıylaR = cbD ve C = cp D Para TabanıH = C + R = (cb + cp) D Para Arzı = C + D = (cp + 1) D M: Para Arzı Para Arzı(M)= para çarpanı× para tabanı

12. Para Talebini Etkileyen Faktörler İnsanlar değişik sebeplerden dolayı ellerinde nakit bulundurmak isterler. Bu sebepler: • Alışveriş (Transaction) güdüsüyle yapılan para talebi • İhtiyat (Precautionary) güdüsüyle yapılan para talebi • Spekülasyon (Speculation) güdüsüyle yapılan para talebi

13. Alışveriş Amaçlı Para Talebi • Gelirlerin ele geçmesi zamanı ile ödeme zamanlarının çakışmamasından dolayı ortaya çıkar. • İşçiler maaşlarını ayda bir alırlar, ancak bütün ay boyunca mal ve hizmet alımlarını gerçekleştirebilmek için ellerinde para bulundururlar. Bunu etkileyen sebepler • Reel gelir ve fiyatlar genel düzeyi • Ekonomideki ödeme sistemi

14. İhtiyat Güdüsüyle Para Talebi • Beklenmedik ödemeleri karşılamak için elde tutulmak istenen nakit miktarıdır. • Reel gelir ve fiyat düzeyi yanında, kişinin psikolojik yapısına bağlıdır.

15. Spekülatif Para Talebi • Para sadece bir değişim aracı değil, bir değer biriktirme aracıdır da. • Parayı bir değer biriktirme aracı olarak talep etmenin bir nedeni spekülatif amaçlardır. • Faiz oranına bağlıdır. • Faiz oranı ile tahvil fiyatları arasında ters ilişki vardır. • Eğer faiz oranının düşmesi bekleniyorsa tahviller daha cazip hale gelir, yok eğer faizlerin yükselmesi bekleniyorsa para daha cazip olacaktır.