ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI ÇÖLLEŞME VE EROZYONLA MÜCADELE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ PROJE EĞİTİMİ Ankara, 9 Şubat 2012

1. ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞIÇÖLLEŞME VE EROZYONLA MÜCADELE GENEL MÜDÜRLÜĞÜPROJE EĞİTİMİ Ankara, 9 Şubat 2012 Proje Kavramı ve Çeşitleri, Büyük Projelerin ve Uygulama Projelerinin İçerik Yönünden Karşılaştırılması Proje Sonuçlarının İzlenmesi ve Değerlendirilmesi Performans Göstergeleri Muzaffer Doğru

2. Sunum Planı (90 dk) • Proje Kavramı ve çeşitleri, proje süreci (15 dk) • Proje içeriği (Dispozisyonu) (15 dk) • Soru ve cevaplar, tartışma (15 dk) Ara • Proje sonuçlarının izlenmesi ve (30 dk) değerlendirilmesi, performans göstergeleri 5) Soru ve cevaplar, tartışma (15 dk)

3. Proje Kavramı ve Çeşitleri, Büyük Projelerin ve Uygulama Projelerinin İçerik Yönünden Karşılaştırılması

4. Proje Nedir? Proje, belirlenmiş bir amacın gerçekleştirilmesine yönelik olarak belli bir zaman periyodu içinde, bu amaca tahsis edilen kaynakları kullanmak suretiyle, gerçekleştirilen bir dizi faaliyetler bütünüdür. Bu durumda ZAMAN+ KAYNAK+ FAALİYET projenin kapsamını oluşturan temel elemanlar olmaktadır. Bazı projelerde bunlara ilave olarak YERde proje’nin temel bir elemanını oluşturur.

5. Projenin Özellikleri • Özgün (özel) - Sonucu ölçülebilir (en azından değerlendirilebilir) - Elde edilebilir - Gerçekçi (mevcut imkanları gözönünde bulunduran) - Zaman bağımlı (belli bir bitiş tarihi/zamanı olan)

6. Proje Çeşitleri Sektörler(alanlar) itibariyle sınıflandırma - Enerji projeleri - Ormancılık projeleri - Kırsal kalkınma projeleri - Havza rehabilitasyon projeleri - Sulama projeleri

7. Ormancılık Projelerine Örnekler • Ağaçlandırma projeleri • Erozyon kontrolu projeleri • Mera ıslahı projeleri • Rehabilitasyon projeleri • Odun dışı orman ürünleri projeleri • Orköy projeleri • Orman sanayi projeleri • Havza Avan Projeleri

8. Proje tipi itibariyle sınıflandırma - Uygulama projesi - Araştırma-Geliştirme Projesi - Eğitim projesi - Teknik İşbirliği Projesi Ülke projeleri-Bölgesel Projeler - Çoruh Havzası Entegre Rehabilitasyon Projesi (ülke proj.) - ÇEM-TİKA Çölleşme ile Mücadele bölgesel İşbirliği projesi - ÇEM-FAO Orta Asya ve Kafkaslarda dağlık havzaların sürdürülebilir yönetimi için kapasite geliştirme projeleri

9. Büyüklük (alan/bütçe/süre) itibariyle sınıflandırma - Büyük, orta, küçük ölçekli projeler Proje sahibi kurumlar itibariyle sınıflandırma - Kamu kuruluşları projeleri - Özel sektör projeleri - Sivil toplum örgütü projeleri Finans kaynakları itibariyle sınıflandırma - İç kaynaktan finanse edilen projeler - Dış kaynaklı projeler

10. Dış kaynaklı ormancılık projeleri (örnekler) - Doğu Anadolu Havza Rehabilitasyon Projesi (DB) - Anadolu Havza Rehabilitasyon Projesi (DB) - Kuzey Anadolu Ormancılık Projesi (DB) - Akdeniz Ormancılık Projesi (DB) - Ormancılık Sektör İncelemesi Projesi (DB) - Çoruh entegre havza rehabilitasyon projesi (JICA) - Biyolojik Çeşitlilik Projesi (GEF) - Küre Dağları Projesi (GEF)

11. - Endüstriyel Orman Ağaçlandırmaları Projesi (FAO) - Ulusal Ormancılık Programı Geliştirme Projesi (FAO) - Toplum Ormancılığı Projesi (FAO) - Yapraklı Tür Orman Ağaçlandırmaları Projesi (FAO) - Milli parklar yönetim planlamasının geliştirilmesi projesi (FAO) - Küre Dağları Milli Park Projesi (GEF) - Yıldız Dağları Biyolojik Çeşitliliğin Korunması Projesi ( ) - Türk-Alman Ormancılık (silvikültür-amenajman) Projesi (GTZ) - Türk-İtalyan Kavakçılık Projesi (İTALYA) - Ormancılık bilgi sistemleri projesi (Finlandiya) - Tüplü fidan üretim teknikleri projesi (Finlandiya

12. Proje İçeriği (Dispozisyonu)  Farklı kurumlar tarafından hazırlanan projelerde kullanılan dispozisyonlar arasında önemli farklılıklar vardır. • Bu farklılıklar projelerin nitelikleri arasındaki farklar yanında, projeleri onaylayacak, finanse edecek ve uygulayacak kurum veya otoritelerin beklentileri ve öncelikleri arasındaki farklarla ilgilidir.

13. Dış kaynaklı projelere finans desteği sağlayan kurumların (AB, FAO, UNDP, JICA, DB) proje dispozisyonları birbirine oldukça benzerdir. • DPT tarafından onay ve destek verilecek projeler için istenen proje dispozisyonu daha çok sanayi ve kalkınma projelerine uygun olarak hazırlanmı olup dış kaynaklı projeler ve uygulama projelerinden farkılıklar gösterir. • Orman teşkilatı tarafından hazırlanan uygulama projelerinin (erozyon kontrolu, ağaçlandırma, mera ıslahı, mikro-havza projeleri, v.b) dispozisyonları kendi ihtiyaç ve önceliklerine göre geliştirilmiş olup DPT ve dış kaynaklı proje dispozisyonları ile ciddi farklılıklar gösterir.

14. Fikir vermek ve karşılaştırma imkanı sağlamak amacıyla aşağıda üç farklı proje dispozisyonu aşağıda verilmiştir. • Erozyon Kontrolu Uygulama Projesi Dispozisyonu • DPT’nin Büyük Proje Dispozisyonu • Dış Kaynaklı proje Dispozisyonu.

15. Erozyon Kontrolu Uygulama ProjesiDispozisyonu

16. 1.GİRİŞ 1.1 ProjeninAmacı ve Kapsamı 1.2 Özet 2. GENEL TANITIM 2.1 ProjeSahasının Yeri 2.2 TopoğrafikYapı 2.3 Hidrolojik Durum 2.4 JeolojikYapıve Toprak Durumu 2.5 Erozyon, Taşkınve Rusubat Durumu 2.6 İklim Özellikleri 2.7 Bugünkü Arazi KullanmaDurumu 2.8 ÇevreninZararlıları (Biotik, Abiotik) 2.9 SosyalveEkonomikDurum 2.10 Havzada Daha Önce YapılmışÇalışmalar 2.11 HavzanınSorunları (tarım, orman, mera, yamaç arazilerde)

17. 3ISLAH TEDBİRLERİ 3.1 Yamaç Islahı 3.2 Ana ve Tali DerelerinIslahı 3.3 Kumul tesbiti 3.4 Yardımcı Tesisler 3.5 Koruma İşleri 4 İMKANLAR VE İHTİYAÇLAR 4.1 İmkanlar 4.2 İhtiyaçlar 4.3 İşbirliğiYapılacakKuruluşlar

18. YATIRIM GİDERLERİ 6 SONUÇ VE ÖNERİLER 7 ONAY SAYFASI 8 PROJE EKLERİ 8.1 Keşif ve Metraj Cetvelleri 8.2 Grafikler ve Profiller 8.3 Haritalar 8.4 Faydalanılan Kaynaklar

19. PROJE MALİYETİ 5 MİLYON YTL VE ÜZERİNDEKİ KAMU YATIRIM PROJESİ TEKLİFLERİ İÇİNFİZİBİLİTE RAPORU FORMATI

20. YÖNETİCİ ÖZETİ B. ANA RAPOR • İÇİNDEKİLER 2. GİRİŞ • PROJENİN TANIMI VE KAPSAMI 4. PROJENİN ARKA PLANI (MEVCUT DURUM) i) Sosyo-ekonomik Durum (genel, sektörel, bölgesel) ii) Bölgesel Politikalar ve Programlar iii) Kurumsal Yapılar ve Yasal Mevzuat Proje Fikrinin Kaynağı 5. PROJENİN GEREKÇESİ i) Ulusal ve Bölgesel Düzeyde Talep Analizi ii) Ulusal ve Bölgesel Düzeyde Gelecekteki Talebin Tahmini

21. 6. MAL VE/VEYA HİZMETLERİN SATIŞ-ÜRETİM PROGRAMI i) Satış Programı ii) Üretim Programı iii) Pazarlama Stratejisi (fiyatlandırma, tanıtım ve dağıtım) 7. PROJE YERİ/UYGULAMA ALANI i) Fiziksel ve coğrafi özellikler ii) Ekonomik ve Fiziksel Altyapı iii) Sosyal Altyapı iv) Kurumsal Yapılar v) Çevresel Etkilerin Ön-değerlendirmesi vi) Alternatifler, Yer Seçimi ve Arazi Maliyeti

22. 8. TEKNİK ANALİZ VE TASARIM i) Kapasite Analizi ve Seçimi ii) Alternatif Teknolojilerin Analizi ve Teknoloji Seçimi iii) Seçilen Teknolojinin Çevresel Etkileri, Koruma Önlemleri ve Maliyeti • Teknik Tasarım (süreç tasarımı, makine-donanım, inşaat işleri, arazi düzenleme, yerleşim düzeni vb.) v) Yatırım Maliyetleri (inşaat, makine-donanım vb.) 9. PROJE GİRDİLERİ • Girdi İhtiyacı (ham ve yardımcı maddeler) • Girdi Fiyatları ve Harcama Tahmini

23. 10. ORGANİZASYON YAPISI, YÖNETİM VE İNSAN KAYNAKLARI i) Kuruluşun Organizasyon Yapısı ve Yönetimi ii) Organizasyon ve Yönetim Giderleri (genel giderler vb.) iii) İnsangücü İhtiyacı ve Tahmini Giderler 11) PROJE YÖNETİMİ VE UYGULAMA PROGRAMI i) Proje Yürütücüsü Kuruluşlar ve Teknik Kapasiteleri • Proje Organizasyonu ve Yönetim • Proje Uygulama Programı (Termin Planı)

24. 12. İŞLETME DÖNEMİ GELİR VE GİDERLERİ i) Üretimin ve/veya Hizmetin Fiyatlandırılması ii) İşletme Gelir ve Giderlerinin Tahmin Edilmesi 13. TOPLAM YATIRIM TUTARI VE YILLARA DAĞILIMI i) Toplam Yatırım Tutarı (iç ve dış para olarak) ii) Yatırımın Yıllara Dağılımı 14. PROJENİN FİNANSMANI

25. 15. PROJE ANALİZİ i) Finansal Analiz ii) Ekonomik Analiz iii) Sosyal Analiz iv) Duyarlılık Analizi v) Risk Analizi EKLER i) Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Raporu ii) Diğer Destek Etütler

26. Dış Kaynaklı Projelerde Kullanılan Dispozisyon (FAO, AB, UNDP, vb.)

27. - Kapak Sayfası - Proje Özeti - İçindekiler Tablosu • Kısaltmalar 1. GİRİŞ Proje ile ilişkili genel koşullar, ulusal, sektörel politika, program, öncelikler.

28. 2. MEVCUT DURUM ANALİZİ 2.1 Mevcut koşulların tanımı 2.2 Problem analizi (katılımcı) 2.3 Paydaş analizi 2.4 Ana çözüm ihtiyaçları, amaç ve hedef analizi 2.5 Strateji (amaç ve hedeflerin elde edilmesi alternatifleri) 3. PROJE ÇERÇEVESİ 3.1 Hedef, Amaç, Çıktılar, Stratejiler 3.2 Faaliyetler 3.3 Riskler ve varsayımlar 3.4 Sürdürülebilirlik

29. 4. PROJE YÖNETİMİ 4.1 Proje yönetimi, uygulamaları ile ilgili kurumsal düzenlemeler, sorumluluklar, eşgüdüm 4.2 Proje girdileri ve bütçesi 5. PROJE İZLEME VE DEĞERLENDİRME 5.1İzleme ve değerlendirme, başarı göstergeleri 5.2 Bilgilerin paylaşımı 6. PROJE UYGULANABİLİRLİK (FİZİBİLİTE) ANALİZLERİ 6.1 Finansal ve Ekonomik Analiz (Fizibilite) 6.2 Çevresel Uygulanabilirlik (ÇED) 6.3 Sosyal Uygulanabilirlik 6.4 Projenin Dışsallıkları

30. EKLER • Proje Mantıki Çerçeve Matrisi • Çalışma Planı (Proje Uygulama Planı) • Proje Bütçesi • Fizibilite analizleri detay tabloları • Proje sahası tanıtımı ile ilgili detay bilgiler, haritalar • Faaliyetlerle ilgili standartlar, detay tanımlar, çizimler, vb. • Diğer

31. DPT Projeleri ve Dış Kaynaklı Projelere göre Ormancılık Uygulama Projelerinde yetersiz olan bölümler • Paydaş analizi(MH Planları hariç) 2. Talep/İhtiyaç Analizi(MH Planları hariç) 3. Proje Çerçevesi (Proje Mantıki Çerçevesi) -Amaç, Çıktılar (Sonuçlar), Stratejiler - Faaliyetler - Riskler ve varsayımlar - Sürdürülebilirlik

32. 3. Proje İzleme ve Değerlendirme İzleme ve değerlendirme yöntemleri, performans (başarı) göstergeleri 4. Proje Analizi - Finansal Analiz - Ekonomik Analiz - Sosyal analiz - Çevresel Etki Analizi DPT yaklaşımında analizlerin projeli ve projesiz durum farklarına dayandırılması tercih edilmektedir.

33. Proje Sonuçlarının İzlenmesi ve Değerlendirilmesi Performans Göstergeleri

34. Proje Fikrini Belirleme Projenin Tasarımı Sonuçları İzleme ve Değerlendirme Ön Değerlendirme (Ekonomik, Ekolojik, Sosyal Fizibilite Analizleri) Uygulama Finansman Proje Süreci (Projelerin hazırlanması ve yürütülmesinin 6 aşaması)

35. Proje Sürecinin Aşamaları • Proje Fikrini Belirleme:Projenin ilk fikir ve tasarım aşaması. • Projenin tasarımı:Projenin teknik ve operasyonel açıdan detaylı olarak tasarlandığı aşama. • Proje ÖncesiDeğerlendirme:Tasarımı tamamlanmış olan projenin teknik, mali,ekonomik, sosyal, çevresel, kurumsal yönlerden uygunve desteklenmeye değer olup olmadığının belirlenmesi. • Finansman: Finansman teklifinin ilgili karar vericiler tarafından kabul edildiği ve finansmanın sağlandığı aşama. • Uygulama: Projede öngörülen faaliyetlerin uygulanması ve izlenmesi aşaması. • Değerlendirme: Proje performans ve sonuçlarının değerlendirilmesi. (proje sonunda ve/veya daha sonraki dönemlerde).

36.  Projeli ve projesiz durumlar arasındaki farklara (maliyet ve faydalar için) değerlendirme.  Değerlendirmede katılımcılık, farklı paydaşlara göre proje değerlendirme sonuçları.

37. Tablo 1: BİR HAVZA ISLAHI PROJESİNDE EKONOMİK, ÇEVRESEL, SOSYAL ETKİLER

38. Projelerde İzleme ve Değerlendirme

39. GÖSTERGELER Gösterge Nedir, Ne İşe Yarar? Göstergeler, proje uygulamaları sonucunda önceden belirlenen hedeflere (Amaç ve Çıktıların gerçekleşmesine) ne ölçüde ulaşıldığının izlenmesinde ve değerlendirilmesinde kullanılan somut ve objektif olarak ölçülebilir araçlardır. Her bir gösterge kısaca hedefe (amaç/çıktı) ilişkin Nicelik (ne kadar), Nitelik (nasıl), Zaman (ne zaman) ve Yer (nerede) konularında bilgileri içermelidir. Nicelik göstermeyen sadece niteliğe dayalı göstergeler .zleme ve değerlendirmede yeterli katkıyı sağlayamazlar.

40. Gösterge Sayısı: Normal olarak her faktör için (Hedef, Amaç, Çıktı) en az bir, tercihan birden fazla gösterge kullanılmalıdır.Böylece, amacın başarılıp başarılmadığı daha şekilde güvenilir değerlendirilebilir. Gösterge Özellikleri: Özel:Ölçülecek faktörle ilgili ona has olmalı; Ölçülebilir:Değeri objektif olarak algılanabilir, doğrulanabilir olmalı; Üzerinde Uzlaşılan:Uygunluğu, güvenililirliği konusunda uzlaşı olmalı; Gerçekçi ve Duyarlı: Proje faktörleri ile ilgili ve gerçrkçiolmalı; Maliyet etkin: Kabul edilebilir maliyette olmalı

41. Göstergeler, girdi, çıktı, verimlilik, sonuç ve kalite göstergeleri olarak sınıflandırılır. Girdi göstergeleri: Proje faaliyetleri, çıktıları veya macı için kullanılan insan, mali ve fiziksel k.aynaklardır. Çıktı göstergeleri: Üretilen mal ve hizmetlerin niceliği (miktarı) konusunda bilgi vermesine rağmen, sonuçlara ulaşılıp ulaşılmadığı veya üretilen mal veya hizmetin kalitesi ve üretim sürecinin etkinliği konusunda tek başına açıklayıcı değildir. Verimlilik göstergesi: Birim çıktı başına harcanan girdi veya maliyeti gösterir. Girdiler ile çıktılar arasındaki ilişkiyi değerlendirir. Sonuç göstergeleri:Elde edilen sonuçların/çıktıların, amaç ve hedeflerin gerçekleştirilmesinde nasıl ve ne ölçüde başarılı olduklarını gösterirler ve amaç ve hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığını ortaya koymaları bakımından en önemli performans göstergeleridir. Kalite göstergeleri: Mal veya hizmetlerden yararlananların veya ilgililerin beklentilerinin karşılanmasında ulaşılan düzeyi gösterir.

42. Göstergelere Örnekler(Bir Havza Islahı projesinde) • Girdi göstergesi: Harcanan para, işgücü sayısı‚ malzeme miktarları, vb. • Çıktı göstergesi: Teraslanan ve dikim yapılan alan • Verimlilik göstergesi: Hektar ıslah tedbirleri maliyeti, hektarda kullanılan işgücü veya makine saat sayısı, vb. • Sonuç göstergesi: Taşınan toprak miktarında, alt havzada sel zararlarına harcanan paralarda azalma, vb.

43. DOĞRULAMA KAYNAKLARI Göstergelerin kontrol edilmesi için gerekli bilgiyi sağlayacak dokümanlar, raporlar ve diğer kaynaklardır. Doğrulama kaynakları göstergeler ile eş zamanlı olarak belirlenmelidir Doğrulama kaynakları şu bilgileri vermelidir: - Bilginin sağlanacağı format (örn: İlerleme raporları, proje hesapları, proje kayıtları, resmi istatistikler, değerlendirme misyon raporları, anketler, vb.), - Bilgiyi kimin sağlayacağı, - Bilginin hangi sıklıkta sağlanacağı (örn: Aylık, üç aylık, yıllık vb.)

44. Birçok projede güvenilir göstergeler ve bunlara dayalı proje başlangıç durumu tesbiti (baseline çalışması) yapılmaması nedeniyle sonraki safhalarda proje etki ve başarısının değerlendirmesinde zorluk yaşanmıştır. Örneğin bazı havza rehabilitasyon projelerinde, proje başında halkın gelir durumu değerlendirilmediğinden proje sonunda yoksulluğun azalmasına olan katkılar/etkiler ölçülememiştir. Aşağıdaki slaytta gösterildiği gibi, Göstergeler ve Doğrulama Kaynakları proje mantıksal çerçeve matriksi içinde amaç ve çıktılar/sonuçlar karşısındagösterilir. Ancak proje mantıksal çerçeve matriksi daha ziyade dış kaynaklı projeler ve büyük projelerde yer alırken uygulama projelerinde yer almamaktadır.

45. Proje Mantıksal Çerçevesi Matriksi

46. Mantıksal Çerçeve Yaklaşımı Nedir? Projenin farklı seviyelerdeki amaç, çıktı/sonuç, faaliyetler ve girdiler arasındaki nedensel ilişkileri kuran,bunların gerçekleştiğini uygun göstergelerle kontrol eden ve proje kontrolü dışında kalan ve başarıyı etkileyecek riskleri yeterli şekilde dikkate alanproje analiz, hazırlama ve uygulama aracıdır.

47. 5. Mantıksal çerçeve matrisinin hazırlanması 6. Faaliyetlerin planlanması 7. Bütçeninhazırlanması Mantıksal Çerçeve Yaklaşımıile Proje Hazırlama Aşamaları ANALİZ AŞAMASI PLANLAMA AŞAMASI 1. Paydaş Analizi 2. Problem Analizi 3. Amaç ve Çıktıların (Sonuçların) Analizi 4. Strateji Analizi

48. 5. Mantıksal çerçeve matrisinin hazırlanması –proje yapısının tanımlanması, onun içsel mantığının test edilmesi, amaç ve çıktıların (sonuçların) ölçülebilir terimlerle tanımlanması; bunlara ulaşmak için uygun ana faaliyetlerin tanımlanması. 6. Faaliyetlerin planlanması –faaliyetlerin detaylandırılması, sırasının, birbirleriyle bağlantılarının belirlenmesi; sorumlulukların tahsis edilmesi faaliyet planının hazırlanması. 7. Bütçeninhazırlanması –Faaliyet planından hareketle gereklin girdilerin belirlenmesi ve bütçenin hazırlanması. Mantıksal Çerçeve Yaklaşımıile Proje Hazırlama Aşamaları ANALİZ AŞAMASI PLANLAMA AŞAMASI 1. Paydaş Analizi–paydaşların , onların perspektifinden ana problem ve beklentilerin, yaratacakları kısıtların, fırsatların ve katkıların belirlenmesi. 2. Problem Analizi–problemlerin ve bunların farklı seviyeleri arasındaki neden-sonuç ilişkilerinin analizi. 3. Amaç ve Çıktıların (Sonuçların) Analizibelirlenen problemlerden hareket ederek amaç ve amaca ulaşmaya yönelik çıktıların (hedeflenen sonuçların) belirlenmesi. 4. Strateji Analizi –amaç ve çıktıların gerçekleştirilmesi için izlenebilecek alternatif stratejilerin mukayesesi ve en uygun stratejinin belirlenmesi. Amaç ve çıktıların son şeklinin verilmesi.

49. Amaç, Hedef (Çıktı), Faaliyet, Girdi Bağlantıları AMAÇ - Amaca ulaşmak için hangi sonuçları elde etmek gereklidir? - Herbir çıktıyı/sonucu elde etmek için hangi faaliyetler gerçekleştirilmelidir? - Bu faaliyetler gerçekleştirildiğinde bu sonuçlar elde edilebilirmi, yoksa başka faaliyetler mi gereklidir? - Bu Çıktılar/Sonuçlar elde edildiğinde Amaca ulaşılabilir mi, yoksa başka çıktıların üretilmesi mi gereklidir? Çıktı/Sonuç 3 Çıktı/Sonuç 1 Çıktı/Sonuç 2 Faaliyet 1 (F1.1) F1.2 F2.1 F2.2 F2.3 F2.4 F3.1 F3.2 F3.3

50. RİSKLER VE VARSAYIMLAR Proje hazırlanması ve değerlendirmesi sırasında, projenin başarısı üzerinde önemli etkilere sahip ancak projenin kontrolü dışındaki Dışsal Faktörler tanımlanarak dikkate alınmalıdır. Risk nedir? Projenin başarısı için önemli olan ve dışsal faktörler olarak ifade ettiğimiz olumsuz etkilerin tümü. Varsayım nedir? Projenin başarısını etkileyen dışsal faktörlerin olumlu olarak ifade edilmesidir. Varsayımlar esas olarak riskler yönetildikten sonra sonuçların ve amaçlarınelde edilmesi için gerekli olduğu kabul edilen koşullardır.