Hans Jürgen Eysenck (1916 – 1997)

1. Hans Jürgen Eysenck (1916 – 1997) Hijerarhijski model ličnosti Asmir Gračanin 2009/2010

2. Eysenck definira ličnost kao:zbir aktualnih i potencijalnih obrazaca ponašanja organizma koji su determinirani nasljeđem i okolinom; ona nastaje i razvija se kroz funkcionalnu interakciju četiri glavna sektora u koje su organizirani svi obrasci ponašanja: kognitivni (inteligencija), konativni (karakter), afektivni (temperament) i somatski sektor (konstitucija). Njegova teorija počiva na:1. rezultatima faktorske analize2. eksperimentalnim istraživanjima 3. fiziološkim objašnjenjima

3. Faktorska analiza analogija s kemijskim elementima koji tvore beskonačan broj kombinacija različite vrste informacija o pojedincu(rezultati na upitnicima, testovima, razne mjere ponašanja i fiziološkog reagiranja)

4. Prednost ovakve hijerarhije očituje se u mogućnosti da svaka za ličnost relevantna reakcija bude locirana u precizno umrežen sustav.Npr. 1. osoba koja na zabavi pleše 2. ima naviku odlaziti na zabave 3. druželjubiva je 4. ekstravertirana je

5. Fiziološka objašnjenja temeljnih dimenzija ličnosti- Sve tri dimenzije PEN-a su umjereno heritabilne.Neuroticizam- uključuje neravnotežu autonomnog ili vegetativnog živčanog sustava“ Pojedinac koji je visok u neuroticizmu na izvanjske podražaje reagira prejako i previše uporno”Čimbenici koji dovode do pojave neurotičnih simptoma:1. izloženost stresu2. naslijeđe tj. genetska predispozicija

6. Fiziološka objašnjenja temeljnih dimenzija ličnostiNeuroticizam izbijanje neuroze predstavlja funkciju međudjelovanja hereditarnih faktora ili predispozicije i veličine ili količine stresa kojoj je pojedinac u nekoj okolini izloženGenetička predispozicija djeluje preko karakteristika autonomnog živčanog sustava pojedinca, osobito preko labilnosti tog sustava. Neki dio autonomnog ž.s. može pokazivati veću, a drugi manju labilnost.

7. Indikatori neuroticizma:Klinički indikatori (kliničke ocjene):- ovisnost, uski interesi, pomanjkanje energije, abnormalnost roditelja, slab mišični tonus, izoliranost i nepripadanje grupi, nezadovoljavajući roditeljski dom i prilikeUradak na testovima ličnosti:- visoka sugestibilnost , nedostatak upornosti u odnosu na prepreke, usporenost, slaba fluentnost, vrlo izražena perseveracija ili sklonost opetovanja aktivnosti koja je započeta a koja se već pokazala kao neadekvatna.Samoprocjene:- osjećaji inferiornosti, nervoznost, autonomni simptomi, sklonost nezgodama i nesrećama, izbjegavanje i nepodnošenje napora, nezadovoljstvo, osjetljivost, razdražljivost i uvredljivost.Konstitucionalna obilježja:-slaba fizička izdržljivost, neadekvatna tjelesna konstitucija, slab vid u mraku ili sumraku

8. Fiziološka objašnjenja temeljnih dimenzija ličnosti • Ekstraverzija • Jak ili stabilan živčani sustav naspram slabog ili labilnog ž.s. • Pobudljivost živčanog sustava • Dominantnost ekscitacijskih procesa kod introverata i inhibicijskih procesa kod ekstraverata Lakše uvjetovanje introverata; brža ekstinkcija kod ekstraverata • Jaka reaktivnost retikularnog subkortikalnog sustava; • Dominacija ekscitacije (Nebilitsin, 1964) • Kondicionabilnost i ekstraverzija (Eysenck, 1967)

9. Fiziološka objašnjenja temeljnih dimenzija ličnosti • Ekstraverzija • Nalazi koji idu u prilog teoriji pobudljivosti RAS-a: • Sniženi pragovi osjetljivosti kod introverzije • Utjecaji distrakcije i ometanja različiti su u ljudi različitog živčanog sustava (I/E) • Istraživanja odnosa intenziteta podražaja i transmarginalne inhibicije • Istraživanja senzorne deprivacije • Istraživanja zamaranja, umora i radnog kapaciteta • Istraživanja utjecaja droga •  stimulirajuće droge imaju introvertirajući efekt, odnosno povećavaju aktivnost RAS-a i imaju jači efekt na introverte a depresirajuće droge imaju ekstravertirajući efekt

10. Fiziološka objašnjenja temeljnih dimenzija ličnosti Ekstraverzija Hullova teorija reaktivne inhibicije:  javlja se kod svakog ponavljanja određene aktivnosti  tendencija prema smanjenoj jačini odgovora s protokom vremena “kada god je neka reakcija izazvana u organizmu ... dolazi do procesa usmjerenog na zaustavljanje te reakcije” (Hull, 1943) Potvrda za teoriju reaktivne inhibicije kao objašnjenje varijacija u I/E upravo je nalaz da se introverti mogu kondicionirati brže od introverata.

11. Fiziološka objašnjenja temeljnih dimenzija ličnosti • Psihoticizam • Varijacije u razini testosterona • Varijacije u razini monoaminooksidaze (MAO), kao važnog neurotransmiterskog inhibitora

12. Indikatori psihoticizma- socijalna povućenost ili izoliranost- deluzije krivice i nedostojnosti- impulzivnost- agresivnost- smetnje raspoloženja- sumnjičavost- oštećenost mišljenja i pamćenja- usporenost- motorne smetnje- halucinacije- deluzije o odnosu, veličini ili značenju- depresivnost - suicidalnost- postojanje psihoza u obitelji- prevelika aktivnost- uzbuđenost- maničnost

13. Osoba koja ima povišen rezultat na P ljestvici je:- „Usamljena je i ne osvrće se ili ne brine za druge ljude- neugodna, dosadna ili napasna i ne uklapa se- okrutna i nehumana- bezosjećajna i neosjetljiva- ne posjeduje sposobnost empatije i uživljavanja u druge- traži senzacije ili podražaje te je željna jakih senzornih podražaja- neprijatljska je prema drugima i agresivna- voli čudne i neuobičajene stvari- ne obazire se na opasnosti i ludo je odvažna- voli od drugih činiti budale, uznemiravati ih i smetati“

14. Razvoj ličnostiSocijalizacija je proces uvjetovanog i operantnog učenja koje se temelji na genetski determiniranom živčanom sustavu.Ovisno o režimu uvjetovanja, konstitucionalni ekstravert može postati manifestni introvert.Neuroticizam predstavlja genetsku predispoziciju za razvoj neuroze a psihoticizam za razvoj psihoze.  Nužnost okolinskih utjecaja; neurotično i psihotično ponašanje je uvijek “naučeno”

15. Spolne razlike u dimenzijama PEN-a:Muškarci znatno viši na psihoticizmu.Žene neznatno više na neuroticizmu i niže na ekstraverzijiObilježja koja prate temeljne dimenzije ličnosti utvrđena faktorskom analizom:- I/E - Kretschmetova konstitucionalna tipologija (astenici i piknici); Sheldonova k.t. (ektomorfi – cerebrotonični i mezomorfi – viscerotonični) N – “Neurotici su osobe koje su duševno i tjelesno defektne; ispodprosječne po inteligenciji, volji, emocionalnoj kontroli, oštrini osjeta i po sposobnosti da se napregnu. Neurotik je sugestibilan, nema upornosti, polagan u mišljenju i djelovanju, nesocijabilan i teži represiji ili potiskivanju neugodnih činjenica” (Eysenck, 1947)

16. Neka novija istraživanja osnova ekstraverzije - Varijacije u ekstravertiranom ponašanju povezane su s varijacijama u pozitivnom afektu. Ekstravertirano ponašanje dovodi do porasta pozitivnog afekta (Fleeson, Malanos i Achille, 2002) Ekstraverzija kao sklonost pozitivnom afektu (Watson i Clark, 1997) ili povećana osjetljivost na nagrade (Depue i Collins, 1999) Ekstraverzija kao predispozicija za ulaženje u socijalne aktivnosti zato jer su one same po sebi nagrađujuće ili zato jer je uživanje u socijalnim interakcijama ključni aspekt ekstraverzije (Ashton i sur. 2002)