Witam Państwa na wykładzie z podstaw mikro-ekonomii, :)…

1. Witam Państwa na wykładzie z podstaw mikro-ekonomii, :)…

2. RYZYKO

3. NIEPEWNOŚĆ oznacza, że nie wiemy, co może się zdarzyć, lub nie znamy szans pojawienia się możliwych sytuacji.. W przypadku RYZYKA wszystkie warianty rozwoju sytuacji i prawdopodobieństwa ich wystąpienia, są znane. My zajmiemy się RYZYKIEM.

4. GRAMI nazywamy (ryzykowne) sytuacje, kiedy wyniki o określonej wartości pieniężnej pojawiają się ze znanym prawdopodobieńst-wem.

5. PRZYKŁADY GIERRzucamy monetą… 100 0,5-100 0,5

6. PRZYKŁADY GIERRzucamy monetą… 100 0,5-100 0,5 Rzucamy kostką…1 000 0,5 -500 0,5

7. PRZYKŁADY GIERRzucamy monetą… 100 0,5-100 0,5 Rzucamy kostką…1 000 0,5 -500 0,5Mamy samochód…0 0,9-10 000 0,1

8. CECHY GIER: KORZYSTNOŚĆ I RYZYKOWNOŚĆ

9. WARTOŚĆ OCZEKIWANIA gry Suma wyników gry zważonych prawdopodobieństwami ich wystą-pienia. KORZYSTNOŚĆ…

10. G R Y RODZAJE GIER IKORZYSTNE SPRAWIEDLIWE NIEKORZYSTNE WO>0 WO=0 WO<0

11. WARIANCJA gry Suma podniesionych do kwadratu odchyleń wyników gry od war-tości oczekiwanej gry, zważonych prawdopodobieństwami wystąpie-nia tych wyników. G RYZYKOWNOŚĆ…

12. G R Y RODZAJE GIER II MNIEJ BARDZIEJ RYZYKOWNE (WG1) RYZYKOWNE (WG2) WG1 < WG2 WG1 < WG2

13. Stosunek ludzi do ryzyka Niechęć Neutralność Zamiłowaniedo ryzyka wobec ryzyka do ryzyka do ryzyka Z dwóch gier o równej wartości oczekiwanej jest wybierana gra mniej ryzykowna. Wybierającemu jest wszystko jedno, któ-rą z tych gier wybie-rze. Z dwóch gier o równej wartości oczekiwanej jest wybierana gra bardziej ryzykowna.

14. Badania empiryczne wykazują, że LUDZIE SĄ ZWYKLE NIE-CHĘTNI RYZYKU. Wielu sądzi, ze przyczyną jest MALEJĄCA KRAŃCOWA UŻYTECZNOŚĆ MAJĄTKU…

15. Malejąca krańcowa użyteczność majątku… Majątek

16. Malejąca krańcowa użyteczność majątku sprawia, że gra sprawied-liwa w kategoriach pieniężnych jest niekorzystna w kategoriach użyteczności. SKORO STRATA BOLI BARDZIEJ NIŻ CIESZY WYGRANA TAKIEJ SAMEJ WYSOKOŚCI, LUDZIE NIE CHCĄ GRAĆ W GRY SPRAWIEDLIWE, CZYLI SĄ NIECHĘTNI RY-ZYKU. Majątek

17. LUDZIE SĄ NIECHĘTNI RYZYKU, nic dziwnego zatem, że ciągu setek tysięcy lat wymyślili wiele sposobów unikania ryzyka towarzy-szącego gospodarowaniu. Te sposoby są PROSTE lub ZŁOŻONE:

18. PROSTE sposoby unikania ryzyka towarzyszącego gospodarowaniu to np.: ● zbieranie dodatkowych informacji,

19. PROSTE sposoby unikania ryzyka towarzyszącego gospodarowaniu to np.: ● zbieranie dodatkowych informacji, ● negocjowanie warunków,

20. PROSTE sposoby unikania ryzyka towarzyszącego gospodarowaniu to np.: ● zbieranie dodatkowych informacji, ● negocjowanie warunków, ● delegowanie decyzji,

21. PROSTE sposoby unikania ryzyka towarzyszącego gospodarowaniu to np.: ● zbieranie dodatkowych informacji, ● negocjowanie warunków, ● delegowanie decyzji, ● odwlekanie decyzji,

22. PROSTE sposoby unikania ryzyka towarzyszącego gospodarowaniu to np.: ● zbieranie dodatkowych informacji, ● negocjowanie warunków, ● delegowanie decyzji, ● odwlekanie decyzji, ● stosowanie prawa.

23. Bardziej skomplikowane metody unikania ryzyka opierają się m. in. na ŁĄCZENIU RYZYKA.

24. Dwaj gracze, MALARZ i ŻOLNIERZ, z prawdopodobieństwem ½ mogą mieć DOBRY lub ZŁY miesiąc. Dobry miesiąc oznacza dochód równy 4, a zły miesiąc – do-chód równy 2… Mogą oni utworzyć WSPÓLNĄ PULĘ DOCHODU (I RYZYKA!). (Dochody graczy są sumowane i dzielone po równo).

25. WSPÓLNA PULA DOCHODU I RYZYKA (Dochody graczy są sumowane i dzielone po równo).

26. Gra o wynikach 4 i 2, które pojawiają się z prawdopodobienstwami ½, zmienia się w grę o wynikach 4, 3, 2, które pojawiają się z prawdopodobieństwami, odpowiednio, ¼, ½ i ¼.

27. WSPÓLNA PULA RYZYKA • 4 ½ • 2 ½ • Gra o wynikach 4 i 2, które pojawiają się z prawdopodobieństwami ½, zmienia się w grę o wynikach 4, 3, 2, które pojawiają się z praw-dopodobieństwami, odpowiednio, ¼, ½ i ¼. • WO = 3 WO = 3 • WG = 1 WG = ½ • Wartość oczekiwana (korzystność) gry się nie zmienia, lecz zmniej-sza się wariancja jej wyników (ryzykowność). • ¼ • ¼ • ¼ • ¼

28. WSPÓLNA PULA RYZYKA • 4 ½ • 2 ½ • Gra o wynikach 4 i 2, które pojawiają się z prawdopodobieństwami ½, zmienia się w grę o wynikach 4, 3, 2, które pojawiają się z praw-dopodobieństwami, odpowiednio, ¼, ½ i ¼. • WO = 3 WO = 3 • WG = 1 WG = ½ • Wartość oczekiwana (korzystność) gry się nie zmienia, lecz zmniej-sza się wariancja jej wyników (ryzykowność). • ¼ • ¼ • ¼ • ¼

29. WSPÓLNA PULA RYZYKA • 4 ½ • 2 ½ • Gra o wynikach 4 i 2, które pojawiają się z prawdopodobieństwami ½, zmienia się w grę o wynikach 4, 3, 2, które pojawiają się z praw-dopodobieństwami, odpowiednio, ¼, ½ i ¼. • WO = 3 WO = 3 • WG = 1 WG = ½ • Wartość oczekiwana (korzystność) gry się nie zmienia, lecz zmniej-sza się wariancja jej wyników (ryzykowność). • ¼ • ¼ • ¼ • ¼

30. WSPÓLNA PULA RYZYKA • 4 ½ • 2 ½ • Gra o wynikach 4 i 2, które pojawiają się z prawdopodobieństwami ½, zmienia się w grę o wynikach 4, 3, 2, które pojawiają się z praw-dopodobieństwami, odpowiednio, ¼, ½ i ¼. • WO = 3 WO = 3 • WG = 1 WG = ½ • Wartość oczekiwana (korzystność) gry się nie zmienia, lecz zmniej-sza się wariancja jej wyników (ryzykowność). • ¼ • ¼ • ¼ • ¼

31. Zauważ! Po utworzeniu wspólnej puli ryzyka zamiast w jedną grę Malarz z Żołnierzem zaczęli grać w dwie gry każdy. [Na poziom ich dochodu w danym roku zaczął przecież wpływać nie tylko ich dochód, lecz także dochód ich partnera (wspólnika)].

32. Zauważ! Po utworzeniu wspólnej puli ryzyka zamiast w jedną grę Malarz z Żołnierzem zaczęli grać w dwie gry każdy. [Na poziom ich dochodu w danym roku zaczął przecież wpływać nie tylko ich dochód, lecz także dochód ich partnera (wspólnika)]. Otóż: Zgodnie z PRAWEM WIELKICH LICZB przeciętny wynik jednej gry tym bardziej przybliża się do wartości oczekiwanej tej gry, im więcej partii tej gry rozegrano.

33. ŁĄCZENIE RYZYKA, którego istotę przedstawiłem na przykładzie „spółdzielni ubezpieczeniowej” Malarza i Żołnierza, jest metodą zmniejszania ryzyka stosowaną w wielu sytuacjach. Np. pomyśl o RÓŻNICOWANIU PORTFELA INWESTYCYJNE-GO na giełdzie…

34. Powiedzmy, że do kupienia sę akcje banku i fabryki samochodów. Każda z nich w ciągu roku firma może dać zysk 2 lub 1 z prawdopodobieństwem ½. Stać Cię na dwie akcje…

35. Powiedzmy, że w tej sytuacji kupujesz tylko akcje jednego rodzaju (np. akcje „bankowe”)… AKCJA PIERWSZA „BANKOWA” Dobry rok Zły rok a b Dobry rok AKCJA DRUGA „BANKOWA” c d Zły rok

36. A teraz powiedzmy, że kupujesz oba rodzaje akcji… BANK Dobry rok Zły rok a b Dobry rok SAMOCHODY c d Zły rok

37. Posiadając dwa rodzaje akcji, a nie jeden rodzaj, rozgrywamy 2 gry naraz. Wygrana w jednej rekompensuje straty w drugiej. AKCJA PIERWSZA „BANKOWA” Dobry rok Zły rok a b Dobry rok AKCJA DRUGA „BANKOWA” c d Zły rok BANK Dobry rok Zły rok a b Dobry rok SAMOCHODY c d Zły rok

38. WSPÓLNA PULA RYZYKA • 4 ½ • 2 ½ • Gra o wynikach 4 i 2, które pojawiają się z prawdopodobieństwami ½, zmienia się w grę o wynikach 4, 3, 2, które pojawiają się z praw-dopodobieństwami, odpowiednio, ¼, ½ i ¼. • WO = 3 WO = 3 • WG = 1 WG = ½ • Wartość oczekiwana (korzystność) gry się nie zmienia, lecz zmniej-sza się wariancja jej wyników (ryzykowność). • ¼ • ¼ • ¼ • ¼

39. ŁĄCZENIE RYZYKA jest metodą zmniejszania ryzyka stosowaną w wielu sytuacjach. Np. pomyśl o rynku usług ubezpieczeniowych…

40. UBEZPIECZAMY SAMOCHÓD Oto gry UBEZPIECZAJĄCEGO SIĘ posiadacza samochodu przed i po wykupieniu (za 5000) polisy ubezpieczeniowej: PRZED PO -5 000 9/10 -5 000 1/10 0 9/10 -50 000 1/10 Prawdopodobieństwo kradzieży auta

41. UBEZPIECZAMY SAMOCHÓD Oto gry UBEZPIECZAJĄCEGO SIĘ przed i po wykupieniu polisy ubezpieczeniowej: PRZED PO -5 000 9/10 -5 000 1/10 0 9/10 -50 000 1/10 WO = -5 000 WO = -5000

42. UBEZPIECZAMY SAMOCHÓD Oto gry UBEZPIECZAJĄCEGO SIĘ przed i po wykupieniu polisy ubezpieczeniowej: PRZED PO -5 000 9/10 -5 000 1/10 0 9/10 -50 000 1/10 WO = -5 000 WG = CBD1 WO = -5000 WG = 0!!! „Coś bardzo dużego”

43. -5 000 9/10 -5 000 1/10 0 9/10 -50 000 1/10 WO = -5 000 WG = CBD1 WO = -5000 WG = 0!!! A oto gra UBEZPIECZYCIELA: 5 000 9/10 -45 000 1/10 WO = 0 WG = CBD2 = CBD1 !!!

44. -5 000 9/10 -5 000 1/10 0 9/10 -50 000 1/10 WO = -5 000 WG = CBD1 WO = -5000 WG = 0!!! A oto gra UBEZPIECZYCIELA: 5 000 9/10 -45 000 1/10 WO = 0 WG = CBD2 = CBD1 !!! Czyżby lubiacy ryzyko ubezpieczyciele za darmo brali na siebie ryzyko obciążające niechętnych ryzyku ubezpieczających się???

45. UBEZPIECZAMY NA ŻYCIE SIEDEMDZIESIĘCIOLATKÓW… Cena polisy 1 zł Odszkodowanie 1000 zł. Prawdopodobieństwo śmierci 0,001 (0,1%) UBEZPIECZYCIEL 1 0,999 -999 0, 001 UBEZPIECZAJĄCY SIĘ -1 0,999 999 0, 001 W obu przypadkach: WO = 0 WG = 999

46. UBEZPIECZAMY NA ŻYCIE SIEDEMDZIESIĘCIOLATKÓW… Cena polisy 1 zł Odszkodowanie 1000 zł. Prawdopodobieństwo śmierci 0,0001 (0,1%) UBEZPIECZYCIEL 1 0,999 -999 0, 001 UBEZPIECZAJĄCY SIĘ -1 0,999 999 0, 001 W obu przypadkach: WO = 0 WG = 999 Ubezpieczający się ubezpiecza się w imię pewności, że bliscy nie po-zostaną po jego śmierci bez środków do zycia. A czym kieruje się ubezpieczyciel?

47. UBEZPIECZAMY NA ŻYCIE SIEDEMDZIESIĘCIOLATKÓW… Cena polisy 1 zł Odszkodowanie 1000 zł. Prawdopodobieństwo śmierci 0,0001 (0,1%) UBEZPIECZYCIEL 1 0,999 -999 0, 001 UBEZPIECZAJĄCY SIĘ -1 0,999 999 0, 001 W obu przypadkach: WO = 0 WG = 999 Ubezpieczający się ubezpiecza się w imię pewności, że bliscy nie po-zostaną po jego śmierci bez środków do zycia. A czym kieruje się ubezpieczyciel? Oto odpowiedź: A. Cena polisy może być wyższa niż 1.

48. UBEZPIECZAMY NA ŻYCIE SIEDEMDZIESIĘCIOLATKÓW… Cena polisy 1 zł Odszkodowanie 1000 zł. Prawdopodobieństwo śmierci 0,0001 (0,1%) UBEZPIECZYCIEL 1 0,999 -999 0, 001 UBEZPIECZAJĄCY SIĘ -1 0,999 999 0, 001 W obu przypadkach: WO = 0 WG = 999 Ubezpieczający się ubezpiecza się w imię pewności, że bliscy nie po-zostaną po jego śmierci bez środków do zycia. A czym kieruje się ubezpieczyciel? Oto odpowiedź: A. Cena polisy może być wyższa niż 1. B. Ubezpieczyciel zawiera bardzo wiele takich transakcji.

49. Zauważmy: Oferując gotowe ramy prawne i organizacyjne transakcji ubezpie-czeniowej, ubezpieczyciel zmniejsza koszty transakcyjne ponoszone przez ubezpieczających się, co skłania wielu do ubezpieczenia się. Ubezpieczenie się jest łatwe!

50. Przeciętny wynik wielu gier bardzo przybliża się wtedy do wartości oczekiwanej gry. Maleje ryzyko, że składek zabraknie na odszko-dowania. Nawet jeśli w jednej grupie tysiąca ubezpieczonych umrze kilka osób, a nie jedna osoba, to znajdzie się inna grupa tysiąca ubezpieczonych, w której nie umrze nikt. Składka ubezpieczeniowa zebrana w tej grupie umożliwi sfinansowanie odszkodowania dla grupy pierwszej… W EFEKCIE UBEZPIECZYCIEL MOŻE ZAGWARAN-TOWAĆ WYSOKOŚĆ ODSZKODOWANIA!