dr Ryszard Piotrowski Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego

1. dr Ryszard Piotrowski Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego Efektywność stanowienia prawa, systemu wymiaru sprawiedliwości i praw konsumenta warunkiem sprawnego państwa

2. Demokracja według Peryklesa (Tukidydes: Wojna peloponeska): • - nie naśladujemy obcych praw • - ustrój opiera się na większości, a nie na mniejszości • - w sprawach prywatnych każdy obywatel jest równy w obliczu prawa • - jednostkę ceni się nie ze względu na przynależność do pewnej grupy, lecz ze względu na talent osobisty, jakim się wyróżnia • - nikomu, kto jest zdolny służyć ojczyźnie, ubóstwo albo nieznane pochodzenie nie przeszkadza w osiągnięciu zaszczytów • - w życiu państwowym kierujemy się zasadą wolności • - w życiu prywatnym nie wglądamy z podejrzliwą ciekawością w zachowanie się naszych współobywateli, kierujemy się wyrozumiałością • - szanujemy prawa w życiu publicznym; jesteśmy posłuszni każdoczesnejwładzy i prawom, zwłaszcza tym, które bronią pokrzywdzonych i których przekroczenie przynosi powszechną hańbę • - myśmy też stworzyli najwięcej sposobności do wypoczynku po pracy urządzając przez cały rok igrzyska i uroczystości religijne oraz pięknie zdobiąc nasze prywatne mieszkania, których urok codzienny rozprasza troski • - możemy na równi rozkoszować się wytworami obcych narodów co i naszymi własnymi

3. Demokracja konstytucyjna : • „(...) fundamentem demokratycznego państwa prawnego stała się zasada nadrzędności Konstytucji. (...) Taka konstrukcja została stworzona m.in. w celu uniknięcia – historycznie znanego – doświadczenia. To doświadczenie to zarówno ryzyko, jak i realne niebezpieczeństwo uproszczonego rozumienia demokracji – głównie, jeśli nie wyłącznie – do wszechwładzy większości parlamentarnej. By uniknąć tego niebezpieczeństwa, został stworzony system demokracji konstytucyjnej zawarty w Konstytucji z 1997 r. „ (Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku w sprawie o sygn. U 4/06)

4. Sprawność państwa – kryteria: - zdolność do zagwarantowania przestrzegania postanowień Konstytucji w największym możliwym stopniu - zdolność do tworzenia i wykorzystania kapitału społecznego - wzrost gospodarczy - poczucie bezpieczeństwa i satysfakcji z przynależności do wspólnoty

5. Sprawność państwa – uwarunkowania: • jakość stanowienia prawa • - funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości - ochrona praw konsumentów

6. Wady prawotwórstwa: • - brak skuteczności wprowadzanych rozwiązań (częste nowelizacje) - nadmiar regulacji prawnych - niestabilność prawa • niespójność unormowań - brak przejrzystości systemu prawnego - niski poziom techniczno-legislacyjny

7. Przyczyny zjawisk dysfunkcjonalnych w tworzeniu prawa: - niedostatki programowania i planowania rozwoju kraju, związane z brakiem możliwości i gotowości opracowania ponadpartyjnej strategii rozwiązywania podstawowych problemów w polityce wewnętrznej i zagranicznej, opartej na spójnym systemie wartości, znajdującym wyraz w postanowieniach obowiązującej Konstytucji RP i w konsensualnym, ponadpartyjnym rozumieniu dobra wspólnego - brak przekonania o trwałości istniejącego porządku konstytucyjnego i poczucie tymczasowości podstawowych rozwiązań dotyczących systemu rządów - brak niezbędnej tożsamości aksjologicznej stanowionego prawa i konstytucyjnych wartości oraz zasad ustrojowych • podporządkowanie stanowienia prawa doraźnym potrzebom polityczno-propagandowym • - obchodzenie obowiązujących reguł tworzenia prawa, a nawet odstępowanie od nich dla doraźnych celów politycznych • - uznawanie zmiany prawa za miernik aktywności władzy bardziej znaczący aniżeli wykonywanie prawa - uznawanie szybkości w stanowieniu prawa i sprawności w pokonaniu przeciwników regulacji za miarę sukcesu politycznego

8. - arbitralizmdysponentów większości - nadmiar obowiązków deputowanych, a zwłaszcza posłów, pozbawiający ich możliwości świadomego i podmiotowego udziału w ustawodawstwie - brak odpowiedzialności prawodawców za stanowienie przepisów niezgodnych z Konstytucją, zbędnych, niepełnych, nieskutecznych lub niewykonywanie postanowień Konstytucji w określonej dziedzinie, względnie wykonywanie ich poniżej konstytucyjnie wymaganego minimum (dotyczy to sfery wolności i praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych) - brak współdziałania władz uczestniczących w stanowieniu prawa wyrażający się we fragmentaryzacji tego procesu • - niezadowalający stan społeczeństwa obywatelskiego związany z niedostatkami kształcenia, brakami w dziedzinie kultury politycznej i prawnej, stymulujący częste zmiany prawa i kształtujący prawodawstwo restrykcyjno-represyjne, co wzmacnia właściwą prawodawcy tendencję do zastępowania rozwiązywania problemów społecznych zaostrzaniem represji karnej i nadmierną penalizacją wbrew zasadom racjonalnej kryminalizacji

9. Proces stanowienia prawa – rekomendacje: • - stymulować przestrzeganie reguł w tworzeniu prawa - wyznaczać sposoby dochodzenia do akceptowanego społecznie zespołu wartości stanowiących podstawę prawa - zapewniać społeczną legitymizację decyzji prawodawczych - minimalizować ryzyko podejmowania nietrafnych rozstrzygnięć • - sprzyjać ekonomicznemu przebiegowi stanowienia prawa - zapewniać uczestnictwo w tworzeniu prawa europejskiego - zapewniać zgodność norm z Konstytucją w największym możliwym stopniu, a zarazem zagwarantować tak wysoki poziom ochrony praw człowieka, jaki w danych warunkach faktycznych i prawnych można osiągnąć poprzez prawotwórstwo

10. Przesłanki poprawy w procesie stanowienia prawa: - rozwój społeczeństwa obywatelskiego i związana z tym przemiana kulturowa - odpolitycznienie procesu prawotwórczego (spowodowanie, by proces ten odpowiadał wymaganiom racjonalności, a nie potrzebom w zakresie budowania wizerunku rządzących, mającego zapewnić sukces wyborczy), wykluczenie traktowania prawa jako narzędzia do realizacji doraźnych celów politycznych oraz interesów uprzywilejowanych grup nacisku, przestrzeganie standardów demokracji konstytucyjnej, zagwarantowanie ochrony przed wykorzystywaniem tworzenia prawa dla potrzeb ponadnarodowych korporacji • - systematyczna analiza wykonywania ustaw • - racjonalna deregulacja jako składnik prawotwórstwa • - redefinicja obecnego modelu dwuizbowości - odpolitycznienie procedury powoływania sędziów Trybunału Konstytucyjnego • - uchwalenie ustawy o zasadach tworzenia prawa (kodeksu legislacyjnego) zawierającej także regulacje dotyczące procedury konsultacji społecznych i działalności lobbystów, programowania i planowania rozwoju prawa

11. Zjawiska dysfunkcjonalne w wymiarze sprawiedliwości: - przewlekłość postępowania sądowego utrudniająca skuteczne dochodzenie praw • - trudności w korzystaniu z prawa do sądu ze względu na wysokie koszty pomocy prawnej • - stosowanie tymczasowego aresztowania jako środka nacisku na podejrzanych w postępowaniu przygotowawczym - wszczynanie postępowań karnych na podstawie przesłanek niewystarczających do udowodnienia winy • - próby wykorzystywania wymiaru sprawiedliwości dla celów politycznych i podważania niezawisłości sędziowskiej, zbyt częste orzekanie kary pozbawienia wolności, powodujące przeludnienie więzień i konieczność oczekiwania na odbycie tej kary

12. Przyczyny zjawisk dysfunkcjonalnych w wymiarze sprawiedliwości: • - stan kultury prawnej i obywatelskiej społeczeństwa - trudności w uzyskaniu pomocy prawnej • - brak zaufania społecznego do prawa i prawników • - przeregulowanie życia społecznego i gospodarki - ugruntowanie w przepisach prawnych kultury nieufności w relacjach między obywatelami a władzą publiczną • - niska jakość prawa oraz sprzeczności między regulacjami, często niejasnymi i wieloznacznymi - funkcjonalne przyporządkowanie sądów władzy wykonawczej - stan przygotowania zawodowego pracowników wymiaru sprawiedliwości i wady w organizacji ich pracy

13. Przesłanki poprawy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości: • - redefinicja ustrojowego usytuowania władzy sądowniczej, a zwłaszcza jej powiązań z władzą wykonawczą - upowszechnienie w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości dobrych praktyk sądowych - unikanie akcyjności we wprowadzaniu zmian w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i traktowania sądownictwa jako sfery produkcyjnej lub usługowej - ułatwienie dostępu do pomocy prawnej, wprowadzenie systemu nieodpłatnej pomocy prawnej i informacji prawnej dla obywateli - upowszechnienie kultury prawnej, rozwój kształcenia w dziedzinie wiedzy o prawie i retoryki, wprowadzenie - obok podstaw wiedzy o prawie - retoryki jako przedmiotu nauczania powszechnego - system kształcenia prawników powinien w większym stopniu sprzyjać kształtowaniu umiejętności rozwiązywania problemów przy pomocy prawa, formowaniu osobowości zdolnych kierować się empatią i troską o standardy etyczne w praktyce wykonywanego zawodu - depenalizacja w dziedzinie ustawodawstwa karnego, szersze stosowanie dozoru elektronicznego, rezygnacja przez ustawodawcę z przywiązania do nieracjonalnej represyjności

14. - uchwalenie ustawy o tworzeniu prawa represyjnego (ewentualnie część kodeksu legislacyjnego) określającej zasady racjonalnej kryminalizacji i sposób postępowania przy tworzeniu prawa represyjnego uzależniający możliwość wprowadzania represji karnej od stanowiska ekspertów • - reforma więziennictwa mająca na celu umożliwienie prowadzenia zindywidualizowanych działań naprawczych w stosunku do osób winnych naruszenia prawa - finansowanie więziennictwa z budżetu, „dochody” wymiaru sprawiedliwości powinny być przeznaczone wyłącznie na potrzeby sądów - przeciwdziałanie nadużywaniu tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym, stosowanego niekiedy dla wymuszenia zeznań, także w stosunku do osób bliskich podejrzanemu • - wzmocnienie kontroli nad stosowaniem technik operacyjnych przez dopuszczenie do udziału w postępowaniu sądowym autoryzującym stosowanie tych technik rzecznika komisji zaufania publicznego, która byłaby ustawowo uprawniona do kontroli stosowania środków inwigilacji przez służby państwowe (prawo kwestionowania rozstrzygnięcia sądu w sprawie dopuszczalności stosowania podsłuchu przysługiwałoby nie tylko przedstawicielowi służby specjalnej, ale także rzecznikowi komisji zaufania publicznego)

15. - Konstytucja powinna stanowić, że informacje zgromadzone w toku czynności operacyjno-rozpoznawczych są tajemnicą państwową i mogą być ujawnione jedynie jako dowód przestępstwa (obecnie tego rodzaju informacje są często wykorzystywane dla doraźnych rozgrywek politycznych i personalnych, co obniża autorytet władz publicznych i stanowi poważne zagrożenie dla demokracji) - należy wprowadzić odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa za niesłuszne stosowanie inwigilacji, w tym podsłuchu lub inne nieuprawnione naruszenie autonomii informacyjnej osoby, a także za ujawnienie danych w ten sposób zgromadzonych inaczej, aniżeli w postępowaniu sądowym (ustawa powinna regulować dochodzenie roszczeń regresowych Skarbu Państwa w stosunku do winnych bezprawnej inwigilacji oraz nieuprawnionego ujawnienia zgromadzonych informacji) - Konstytucja powinna stanowić, że dowody uzyskane przez niezgodne z prawem działania władz publicznych, w tym poprzez niezgodną z prawem ingerencję w życie prywatne, nienaruszalność mieszkania, korespondencję lub połączenia telekomunikacyjne, a także nadużycie tymczasowego aresztowania, są nieważne, a także stanowić, że funkcjonariusz publiczny nie może w celu zwalczania przestępstwa nakłaniać, inspirować ani prowokować do jego popełnienia - Konstytucja powinna stanowić, że informacja dotycząca naruszenia prawa przez organ władzy publicznej nie podlega ochronie przewidzianej dla informacji niejawnych

16. Rekomendacje w dziedzinie praw konsumentów: - zagwarantowanie niezależności od rządu Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - przeciwdziałanie ignorowaniu praw konsumentów przez korporacje międzynarodowe - stworzenie efektywnego systemu informacji, poradnictwa i dochodzenia roszczeń oraz egzekwowania wymagań wobec podmiotów gospodarczych