ANADOLU BEYLİKLERİ

1. ANADOLU BEYLİKLERİ Fazlası için tıklayın: Sunuindir.blogspot.com

2. Anadolu Selçukluları, Anadolu'daki Türkmen beylerini aşiretleriyle birlikte Bizans ve Kilikya sınırlarına yerleştirmişlerdi. • Böylece Anadolu Selçukluları hem devletin sınırlarını güvence altına alıyor, hem de Türkmen beylerini denetim altında tutuyorlardı • Ama 1243'teki Kösedağ Savaşı'nda Moğollara yenilen Anadolu Selçuklu Devleti’nin Türkmenler üzerindeki denetimi zayıfladı.

3. Bu savaşın ardından, Moğolların bir kolu olan İlhanlılar Anadolu’da denetimi ele geçirdiler. • Bu süreçte uç beylikleri, önce İlhanlılara bağlı, sonra bağımsız devletlere dönüştüler.

5. OSMANOĞULLARI(1299-1922) • Anadolu Selçuklu hükümdarı, Kayı boyu'nuAnkara'nın yakınlarındaki Karacadağ yöresine yerleştirdi. Kayılar, batıya yönelerek Bizans'ın Söğüt ve Domaniç bölgelerini, Ertuğrul Gazi ile aldılar. • 13. yüzyıl'da Anadolu, giderek artan ölçülerle Moğol egemenliğine girmeye başladı. 14. yüzyıl başlarında Anadolu’nun batı kısımlarında pek çok Türkmen beyliği ortaya çıktı.

6. Bu beyliklerin en küçüğü, Eskişehir-Sakarya-Söğüt dolaylarındaki Osmanlı Beyliği idi. • Osmanlı Beyliği, artık iyice zayıflamış olan Bizans İmparatorluğu ile karadan sınıra sahip tek Türkmen beyliği idi. • Osmanlı Beyliği’nin kurulduğu Eskişehir-Sakarya- Söğüt dolayları Anadolu’da biçim bakımından İlhanlılar'a bağlı olsa da, Moğol İlhanlı etkisinin uzanamayacağı kadar batıda yer alan bir bölgeydi.

7. Bu yüzden Osmanlı Beyliği’nin toprakları, Moğol baskısından kaçan Oğuz aşiretleri, Anadolu Selçuklu asker, memur ve bilim adamı için bir sığınak yeri işlevini görüyordu.

8. KARAMANOĞULLARI(1256-1487) • Türkçe'den başka dilin konuşulmasını yasaklayan Karamanoğulları, Osmanoğulları'nın en büyük rakibi idi.Anadolu'da yaklaşık 230 yıl hüküm süren bu beylik, Türkmen beyliklerinin Osmanoğulları'dan sonra en önemlisi, en kudretlisidir.

9. Oğuzların Avşar boyundan olan Karamanlı oymağı, Anadolu Selçuklularının fethettiği Ermenek yöresine yerleşmiş ve burada bir uçbeyliği kurmuştu • Bu oymağın başkanı olan Nure Sufi, 1256’da öldü. Yerine geçen oğlu Kerimeddin Karaman Bey, beyliğini ilan ederek Karamanoğulları devletini kurdu. • Ermenek’i beyliğin merkezi yaptı. Daha sonra Mut ve Larende’yi (bugünkü Karaman) ele geçirdi. Beyliğin merkezini de Ermenek’ten Larende’ye taşıdı.

10. Anadolu Selçuklu başkenti Konya’yı almak istediyse de başarılı olamadı. Kerimeddin Karman Bey’in yerine 1261’de beyliğin başına geçen Mehmed Bey İlhanlılara karşı savaştı . • 1277’de Konya'yı ele geçirerek Alaeddin Siyavuş’u Anadolu Selçuklu sultanı ilan etti; kendisi de onun veziri oldu. • Konya'da bulunduğu sırada, Farsça yerine Türkçe'yi resmi dil ilan etti. • Mehmed Bey, kısa bir süre sonra İlhanlı ve Anadolu Selçuklu ordusunca ele geçirilerek öldürüldü.

11. Karamanoğulları, İlhanlıların Anadolu'dan çekilmesinden sonra Konya'yı alarak başkent yaptılar. Diğer yandan sürekli sınırlarını genişleterek güçlenen Osmanlılarla komşu oldular • Sonunda iki devlet arasında çatışma kaçınılmaz hale geldi. Karamanoğulları Osmanlılara karşı, Akkoyunluların ve Timurluların yanı sıra Avrupa devletleriyle de işbirliği yaptılar. • Yıldırım Bayezid Rumeli'de savaşırken, Karamanoğulları öbür Anadolu beyliklerini de yanlarına alarak Osmanlı topraklarına saldırdılar.

12. Bunun üzerine Yıldırım Bayezid 1390'da Karamanoğullarının üzerine yürüdü ve Konya'yı alarak bu güçlü beyliğin egemenliğine son verdi. • 1402’deki Ankara Savaşı'ndan sonra topraklarını geri alarak beyliklerini yeniden canlandıran Karamanoğulları, 1466'da Fatih Sultan Mehmed tarafından ortadan kaldırdı.

13. GERMİYANOĞULLARI(1299-1429) • Germiyanoğulları, 1300’de Germiyanlı Türkmenleri boyundan Yakub Bey tarafından kuruldu . • Beylik Kütahya, Kula, Simav Gölü ve Denizli çevresinde hüküm sürdü. • Başlangıçta İlhanlıların egemenliğini tanıyan Yakub Bey, İlhanlıların Anadolu’da gücünü yitirmesinin ardından bağımsızlığını kazandı.

14. Ama bu kez Germiyanoğuları, Karamanoğullarının tehdidiyle karşılaştı . • Bunun üzerine Süleyman Şah, kızını Yıldırım Bayezid’le evlendirerek Osmanlıların desteğini sağladı. • Simav, Emet ve Tavşanlı çevresini de çeyiz olarak Osmanlılara verdi. • Süleyman Şah'tan sonra başa geçen II. Yakub Bey bu toprakları geri isteyince, Yıldırım Bayezid 1390'da beyliğin bütün topraklarını ele geçirdi.

15. Yıldırım Bayezid'in oğulları arasındaki taht kavgasında Çelebi Mehmed'i tutan II. Yakub Bey Osmanlılar’la dostça geçindi. • 1429’da ölünce, vasiyeti doğrultusunda beyliğin toprakları Osmanlı Devleti’ne katıldı.

16. KARESİOĞULLARI(1304-1360) • Karesi Beyliği’nin kurucusu, Melik Danişment Gazi’nin soyundan gelen Kalem Bey oğlu Karesi Bey‘dir. • Selçuklular tarafından Bizans ucuna yerleştirilen bu beyler, Germiyanlılarla beraber fetihlerde bulunmuşlardır. • Balıkesir ve çevresininin Bizans’tan alınmasıyla beylik kurulmuştur.

17. 1302 tarihinden itibaren ele geçirilen Bergama, Edremit, Susurluk gibi bölgenin mühim yerleşmelerine çok  sayıda Türkmen yerleştirilmiştir. • Karesi Bey’in oğulları Demirhan ve Yahşi Bey, beyliği Edremit ve Balıkesir olmak üzere iki kol hâlinde yönetmişlerdir. • Kısa ömürlü olan beylik Orhan Bey tarafından ortadan kaldırılmıştır (1359). • Hacı İl Bey, Evrenos Bey  gibi beyliğin ileri gelenleri Osmanlılara katılarak büyük hizmetlerde  bulunmuşlardır.

18. HAMİTOĞULLARI(1300-1423) • Selçukluların batıdaki uc beylerinden Hamitoğlu İlyas Bey, beraberindeki  Türkmenlerle, Antalya ve Göller Bölgesinde faaliyet göstermekteydi. • İlyas Bey’in oğlu Dündar Bey , önce Uluborlu, sonra da Eğridir merkez olmak üzere dedesi Hamit Bey’in  adıyla anılan beyliği kurmuştur. • Daha sonra beylik Antalya ve Eğridir şubeleri olmak üzere iki kola ayrılmıştır

19. Eğridir kolunun başına  geçen Dündar Bey, İlhanlı hâkimiyetini tanımıştır. • I.Murat’ın baskısıyla, Hamit Beyi Hüseyin Bey Akşehir, Beyşehir, Seydişehir ve  Yalvaç’ı Osmanlılara satmak zorunda kalmıştır (1374). • Tekeoğulları adıyla da bilinen Antalya koluna ise, Yıldırım Bayezid tarafından son verilmiştir (1391). • Ankara Savaşı’ndan sonra yeniden canlandırılan beylik, 1423’ de kesin olarak Osmanlıların hâkimiyetine girmiştir.

20. AYDINOĞULLARI(1358-1426) • Aydınoğulları, 1308'de Selçuk ve Tire çevresinde kuruldu. Devletin kurucusu Aydınoğlu Mehmed Bey, Germiyanoğulları'nın subaşısıydı (ordu komutanı). • Mehmed Bey, önce Germiyanoğullarına bağlı kaldı • Sonra Bizans'tan Birgi'yi alıp başkent yapınca bağımsızlığını ilan etti.

21. Ardından Ödemiş, Sultanhisar ve İzmir'i de topraklarına kattı . • Ayasuluğ’da (bugünkü Selçuk) Aydınoğullarının ilk donanmasını kurdu. • Mehmed Bey’in 1334'te ölümü üzerine beyliğin başına oğlu Umur Bey geçti . • Umur Bey Selçuk ve İzmir'de tersaneler kurdu ve donanmasını güçlendirdi. Sakız, Bozcaada, Eğriboz, Mora ve Rumeli kıyılarına akınlar düzenledi.

22. Umur Bey Alaşehir'i de topraklarına katınca, Venedik, Ceneviz, Rodos Şövalyeleri ve Kıbrıs Krallığı'nın donanmaları birleşerek harekete geçti . • Birleşik Haçlı donanması 1344’te İzmir'i ele geçiren ve Aydınoğulları bu savaşta donanmasını yitirdi. • Aydınoğulları, Umur Bey'in 1348'de ölmesinden sonra eski gücünü yitirdi. • Denizden Haçlılara, karadan da Osmanlılara karşı koyamadı.

23. 1402’deki Ankara Savaşı'nda Yıldırım Bayezid'i yenen Timur Aydınoğullarına eski topraklarını geri verdi. • Bir süre daha ayakta kalan Aydınoğulları, 1426'da II. Murad tarafından ortadan kaldırıldı.

24. MENTEŞEOĞULLARI(1261-1424) • Antalya‘dan gemilerle Muğla kıyılarına çıkan Türkmenler, Menteşe Bey isimli  uc beyi liderliğinde Denizli’ye kadar olan bölgeleri fethetmişlerdi.  • Muğla ve Aydın’ın fethiyle beylik kurulmuş oluyordu (1282). • Milas, Fethiye, Denizli bölgelerinin de alınmasıyla Mesut Bey zamanında Menteşeoğulları en geniş sınırlarına ulaşmıştır (1310).

25. Yıldırım Bayezid, ünlü Batı Anadolu seferiyle bu beyliğe  de son vermiştir (1390). • Ankara Savaşı ile yeniden ortaya çıkan beylik, Menteşeoğlu İlyas Bey’in ölümünden sonra Osmanlı  yönetimine girdi (1424). Fatih zamanında kesin olarak beyliğe son verildi(1451). • Denizcilikte ileri giden Menteşeoğulları, Güney-Batı Anadolu’nun ve sahillerin Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır

26. CANDAROĞULLARI(1292-1461) • Selçuklu Beylerinden Şemseddin Yaman Candar, beyliğin kurucusudur. • Bir hizmetine karşılık İlhanlılar, Kastamonu ve çevresini kendisine vermiş; böylece beyliğin  temelleri atılmıştır. • Daha sonra Sinop‘un da alınmasıyla beylik iki kola ayrılmıştır. Sinop kolunda İsfendiyar Bey  bulunuyordu.

27. Osmanlılar bu sebeple beyliğe İsfendiyar Beyliği de demişlerdir.  • Ankara Savaşı’ndan sonra  Çankırı, Samsun ve Bafra beyliğe dahil edilmiştir. • Fatih, Trabzon seferi  esnasında bu beyliğe son vermiştir ( 1461). • Ayrıca Sinop ve Çevresinde Pervaneoğulları, Kastamonu civarında Çobanoğulları ve Ankara‘da Ahiler kısa süreli hâkimiyetler kurmuşlardır.

28. KADI BUHARETTİN DEVLETİ(1381-1398) • Kadı Burhaneddin, 1343-1381 arasında Orta Anadolu’da hüküm süren Eretna Devleti'nin önce kadısı, sonra veziriydi. • Eretna Hükümdarı II. Mehmed Bey ölünce, 1381’de Sivas’ta beyliğini ilan etti. • Kayseri ve Sivas'tan oluşan beyliğin asıl topraklarına Samsun ile Erzincan’ı da kattı.

29. Güçlü bir devlet kuran Kadı Burhaneddin, Orta Anadolu’da Osmanlılar, Memlûklar ve Karamanoğullarına karşı egemenlik mücadelesi verdi. • 1398’de Akkoyunlulara karşı savaşırken öldü ve devleti de böylece son buldu. • Kadı Burhaneddin aynı zamanda şair ve bilgindi. İslam bilimleri konusunda kitapları ve şiirlerinin toplandığı Divan’ı (1980) vardır.

30. SARUHANOĞULLARI(1315-1608) • Germiyanoğulları komutanlarından Saruhan Bey tarafından kurulmuştur. • Merkezi Manisa olan beyliğin sınırları içerisinde  Menemen, Foça ve Kemalpaşa (Nif) da  bulunmaktaydı. • Yıldırım Bayezid iç mücadelelerin sürdüğü beyliğe son verdi.

31. Manisa Osmanlıların şehzade sancağı yapıldı (1390). • Fetret devri esnasında tekrar canlanmak isteyen beyliği, Çelebi  Mehmet kesin olarak ortadan kaldırdı (1410).

32. DULKADİROĞULLARI(1327-1515) • Dulkadiroğulları, Maraş ve Elbistan civarında ortaya çıkmış  bir Türkmen beyliğidir. • Oğuzların Bozok kolu ve Ağaçeri Türkmenlerini etrafında toplayan Dulkadiroğlu Zeyneddin Karaca Bey, Memlûklu sultanının himayesinde, Eretna Devleti’nin elinden Elbistan’ı alarak beyliği kurmuştur(1337).

33. Yerine geçen oğlu Halil Bey zamanında Maraş, Malatya, Harput tarafları ele geçirilerek sınırlar genişletilmiştir. • Dulkadiroğulları Osmanlılar ile Memlûkler arasında bir tampon görevi görmekteydi. • Varlığını sürdürmek için kâh Osmanlı, kâh Memlûk hâkimiyetini kabul etmişlerdi. XVI. yüzyılın başlarında başa geçen Alaüddevle Bozkurt, Akkoyunluların elinden  Diyarbakır’ı aldı, fakat Şah İsmail  karşısında ağır bir yenilgiye uğradı (1507).

34. Dostluğunu kaybettiği Osmanlılar karşısında da yenilgiye  uğraması üzerine Dulkadirli toprakları Osmanlıların eline geçti (1515). • Yerine geçen Ali Bey, Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi’nde ve Canberdî isyanında, Osmanlılara mühim hizmetlerde bulunmuştu. • Fakat Osmanlı veziri Ferhat Paşa onu kıskandığından, Yavuz’u kışkırttı. • Ali Bey hile ile yakalanarak katledildi (1521). Böylece Dulkadir Beyliği  ortadan kaldırılmış oldu (1521).

35. RAMAZANOĞULLARI(1315-1608) • Ramazanoğulları, Adana merkez olmak üzere Çukurova bölgesinde kurulmuştur. • Beyliğe adını veren Ramazan Bey, Oğuzların Üçok koluna bağlı Yüreğir boyundandır. • Memlûk Sultanı Baybars tarafından Gazze-Antakya arasına yerleştirilen Türkmenler, daha sonra Adana ve Payas bölgesini Ermenilerden almışlardı.

36. 1378 tarihinde Memlûklerin gönderdiği vali, Dulkadiroğlu Halil Bey tarafından öldürüldü. • Bu olayla birlikte Ramazanoğulları Beyliği kurulmuş oldu. • Ancak Memlûklerin gücünden çekindikleri için daha çok onların hâkimiyetini tanıdılar. Memlûklerin ve Dulkadirliler gibi  iki önemli güç arasında kalan Ramazanoğulları, Yavuz Selim‘den itibaren Osmanlıların yanında yer almışlardır. • 1608’de son Ramazanoğlu Beyi Pir Mansur, görevden alınarak toprakları Osmanlı beylerbeyiliğine çevrilmiştir.

37. Beyliklerin Devlet Yapısı ve Ordu Düzeni • Anadolu beyliklerinin kurucuları aşiretlerdi. Anadolu Selçukluları bu aşiretleri özellikle Bizans sınırına yerleştirmişler ve bu toprakları aşiret beylerine ikta (tımar) olarak vermişlerdi . • İkta sisteminde, Türkmen beyleri kendilerine verilen toprağın karşılığında Anadolu Selçuklu sultanına savaş zamanlarında asker gönderiyordu

38. Toprağın mülkiyeti sultana aitti, beylerin ise bu toprağı işleme hakkına sahipti. Bu beyler sonradan bağımsızlıklarını ilan ettiklerinde Anadolu Selçuklu devlet yapısını kendilerine örnek aldılar . • Anadolu beyliklerinde devlet yönetimi hanedanın elindeydi. Bu hanedanın en yaşlı ya da etkili kişisine ulu bey denirdi. • Ulu bey devlet merkezinde oturur, vilayetlerin yönetimini ise çocuklarına ya da kardeşlerine bırakırdı.

39. Vilayetlerin yönetiminden ise valiler sorumluydu; ayrıca hukuk işlerini kadılar ve askerlik ile güvenlik işlerini subaşılar yürütürdü. • Devletin parası (sikke) ulu bey adına basılırdı. • Anadolu beyliklerinde ordu, Ulu Bey'in atlı ve yaya hassa birlikleri, ikta verilmiş beylerin yetiştirdiği askerler ve çeri denen aşiret atlılarından oluşurdu.

40. Ekonomik ve Toplumsal Yaşam • Anadolu beyliklerinde toprak, Anadolu Selçuklularındaki gibi üçe ayrılmıştı. Bunlara ikta, vakıf ve mülk denirdi. • Devlet bazı toprakların gelirini hizmetlerine karşılık belirli bir kişiye ya da bir vakfa bırakırdı. Köylüler bu toprakları işler, vergisini de toprağı işletme hakkına sahip olan kişiye ya da vakfa verirlerdi.

41. Köylüler ekip biçmekle yükümlü olduğu toprakları bırakıp başka yere gidemezdi. • Kent ve kasabalarda mülk sahibi olanlar köylülere oranla daha özgürdüler . • Her zanaat dalı ayrı bir Ahi birliğine bağlanarak kendi içinde örgütlenmiştİ. • Ekonominin temeli tarıma dayalıydı. Toprak ve iklim koşullarına bağlı olarak tahıl, meyve ve pamuk gibi ürenler yetiştiriliyordu. • Hayvancılık da hayli yaygındı

42. Kütahya, Amasya ve Bayburt çevresinden çıkarılan gümüşün büyük bölümü de dışarıya satılıyordu. Anadolu beyliklerinde ticarete de gelişmişti. • Karadeniz kıyısındaki Sinop, Trabzon ve Samsun, Ege'deki Foça, İzmir, Selçuk ve Balat ile Akdeniz'deki Antalya ve Yumurtalık, iç ve dış ticaretin en önemli liman kentleriydi. Kayseri ve Konya, kervan yollarının kavşak noktasında bulunan Sivas önemli ticaret merkezleriydi.

43. Bilim ve Sanat • Anadolu beylikleri döneminde özellikle Konya, Kayseri ve Kastamonu birer bilim ve sanat merkeziydi. • Bilimler arasında en çok tıp gelişmişti. Hacı Paşa bu dönemin en ünlü tıp bilginlerinden biriydi. • Başta Yunus Emre olmak üzere Gülşehirli Şeyh Ahmed, Âşık Paşa, oğlu Ulu Arif Çelebi, Bahaeddin Sultan Veled, Ahmed Eflaki, bu dönmede yetişmiş başlıca şair ve yazarlardı.

44. Bunlar arasında Yunus Emre Anadolu’da Türkçe şiirin öncüsüdür. • Anadolu Selçuklu döneminin mimarları, aynı zamanda beylikler adına da önemli yapılar yaptılar. • Osmanlılar zamanında doruğuna ulaşan büyük mekânlı yapıların ilk örnekleri de bu dönemde ortaya çıktı . • Karamanoğullarının yaptırdığı Karaman'daki Hatuniye Medresesi ile Niğde'deki Ak Medrese önemli yapılardır .

45. Germiyanoğulları da Afyonkarahisar'da Kubbeli Cami ve Kütahya'daki Vacidiye (Demirkapı) Medresesi’ni yaptırdılar. • Beyşehir'deki Eşrefoğlu Süleyman Bey Camisi ve Medresesi Eşrefoğullarından kalmıştır. • Eğirdir'deki Dündar Bey Medresesi, Hamidoğullarından kalan en önemli yapılardan biridir. • Safranbolu'daki Gazi Süleyman Paşa Camisi Candaroğulları mimarisinin önemli örneğini oluşturur.

46. Birgi'deki Aydınoğlu Mehmed Bey Camisi ve Medresesi ile Selçuk'ta salt mermerden yapılmış İsa Bey Camisi ve İmareti Aydınoğulları beylerince yaptırılmıştır. • Manisa'daki Ulucami Saruhanoğullarından ve Kayseri'deki Hatuniye Medresesi Dulkadıroğullarından günümüze ulaşmış en önemli mimarlık örnekleridir.

48. ABDULLAH ŞAHİN • GÖL ANADOLU ÖĞRETMEN LİSESİ • TARİH ÖĞRETMENİ • www.tarihogretmeni.org • E-posta: abdullahsahin1881@gmail.com