Medea – thema 1

1. Medea – thema 1 Griek tegen barbaar

2. Griek tegen barbaar thematische les bij medea

3. Waar komt ‘barbaar’ vandaan? Homerus, Ilias 2.867: ‘En Nastes was de aanvoerder van de barbaars- klinkende Kariërs...’ taal als belangrijkste criterium

4. Homerus: geen moreel onderscheid Trojanen geen ‘barbaren’ in ethische zin Achilles offert twaalf jongens op de brandstapel van Patroclus (Darius schilder, c. 330 v.C.)

5. Grieken niet militair superieur Aan beide kanten ‘laffe’ boogschutters Strijd gaat gelijk op Trojanen kunnen alleen door een list verliezen Scène uit Troy (Warner 2004)

6. De archaïsche Ander Mythische monsters symboliseren alles wat cultureel en moreel ‘fout’ is Monsters later symbool voor historische Ander Herakles verslaat de Stier van Kreta (links) en krijgt de Appels van de Hesperiden

7. Ontstaan van de barbaar Groeiende Grieksheid in archaïsche tijd door • kolonisatie • Griekse taal • Panhelleense gedichten • Panhelleense festivals en instellingen De Olympische Spelen brachten de Griekse Wereld bijeen!

8. De Perzische Oorlogen 499-94 Ionische Opstand 492 Eerste Perzische Oorlog 490 Tweede Perzische Oorlog (Marathon) 480-479 Derde Perzische Oorlog (Thermopylae, Salamis, Plataeae) De Slag bij Thermopylae (480)

9. Polarisatie in Herodotus Grieken Perzen weinig grondstoffen hard en grimmig volk weinig inmenging van de staat giften en diefstal stabiliteit door tevredenheid rijke omgeving volk zacht en verwend veel staatsbemoeienis en belasting markten en handel expansiedrift door gierigheid

10. Athene, het èchte Griekenland De Grieken hakken de Perzen in de pan in de Slag bij Marathon. De democratie zegeviert!

11. Tragedie en de barbaar Eerste echte barbaren in tragedie Aeschylus’ Perzen (472) Grote Dionysia als podium voor uitdragen Atheense ideologie Op het hoogtepunt van de Zeebond maakten alle roze gebieden op deze kaart deel uit van het bondgenootschap.

12. Aeschylus’ Perzen Perzen onderworpen aan hiërarchisch systeem mateloos luxueus ongeremd emotioneel Grieken vrij en democratisch geremd en gematigd door wetten gedisciplineerd

13. Een blijvende tegenstelling Perzen Grieken amathia deilia akolasia adikia sophia andreia sophrosyne dikaiosyne

14. Buig voor de koning! Voor Macbeth (ca. 1030) Voor Darth Vader (lang, lang geleden... etc.) Voor de Assyrische koning Shalmanezar (ca. 850 v.C.)

15. Nomos is koning De Griekse wetgevers Solon links) en Lycurgus werden in hun respectievelijke stadstaten Athene en Sparta als helden en beschermers van de beschaving beschouwd

16. De zegeningen van de democratie Grieken gehoorzamen door logos en peitho aan hun wetten Alleen in de democratie kan ware philia bestaan De Atheense Pnyx waar de volksvergadering bijeenkwam

17. Iasons rede

18. Medea vergriekst

19. Iason als barbaar? Medea • wordt begrijpelijk en sympathiek voor het publiek • is een waardige opponent voor Iason • morele winnaar eerste confrontatie Iason wordt gebarbariseerd!

20. Wat betekent dat? Euripides is misschien wel pro-Medea. Maar: Euripides is misschien wel contra-Korinthe Medea bedriegt ook de Atheense good guy Aigeus Medea als uitzondering die de regel bevestigt?

21. Medea – thema 2 Man tegen Vrouw

22. Man tegen vrouw Thematische les bij Medea

23. Dubbele standaard in mythe De immer stralende Dageraad met haar steeds ouder wordende Tithonos

24. Epos: de vrouw als object • prijs bij onderlinge spelen • buit in tijden van oorlog • mannen mogen slapen met slavinnen Agamemnon haalt Chryseïs weg bij Achilles (J.-L. David, 1819)

25. Sterke vrouwen in epos Greta Scacchi als Penelope in de tv-film The Odyssey (1997) Kirke (Waterhouse 1891)

26. De archaïsche periode • Vrouwen afhankelijk van mannelijke familie • Vrouwen alleen in economische moeilijkheden • Lage levensverwachting • Infanticide (?)

27. Vrouwen volgens Semonides 1) Zeug (smerig) 2) Vos (sluw) 3) Hond (nieuwsgierig) 4) Sukkel 5) Zee (grillig) 6) Ezel (koppig) 7) Wezel (amoreel) 8) Merrie (ijdel) 9) Aap (lelijk) 10) Bij (perfect)

28. Sparta, een uitzondering De kroon op de opvoeding: een Spartaanse moeder geeft een schild aan haar zoon (Le Barbier, 1805)

29. Inzoomen op Athene De helden uit de bronstijd De helden uit de bronstijd Dionysustheater, klassieke periode

30. Een vrouw in Athene • Taak: productie van wettige kinderen • Voortdurend onder mannelijk toezicht • Nauwelijks recht op zelfbeschikking • Nauwelijks bezit • Huwbare leeftijd: 14 jaar • Huwelijken gearrangeerd • Bruidsschat-systeem

31. Vrouwelijke onmacht • Geen participatie in staatszaken of militaire aangelegenheden • Religieuze rol beperkt Het Thesmoforiënfeest was alleen voor vrouwen toegankelijk. Het feest duurde drie dagen en werd begonnen met het offeren van een big.

32. ‘Dom en onhandig’ Ideale vrouw werpt kinderen, loopt niet in de weg en doet niet te veel fout Twee vrouwen bij een weefgetouw, Attische lekythos (ca. 540 v.C.)

33. Macht vrouwen aangezet Attische roodfigurige krater, ca. 460 Klytaimnestra (Collier 1882)

34. Vrouwen in opstand • Rebelleren tegen gevestigde normen en regels • ´Mannelijk´ sterk Antigone versus Kreon in de beroemde tekening van Cocteau

35. Euripides’ vrouwen • vrouwen zijn een bron van verdriet (Orestes) • vrouwen zijn wel mooi maar richten een man te gronde (Hippolytus) • stiefmoeders zijn slechte wezens (Alkestis) • vrouwen zijn vaak met hekserij bezig (Ion) • vrouwen zijn de beste bedenkers van kwaad (Medea)

36. Ook Euripides • Vrouwen zijn intelligent en daadkrachtig • Aristoteles: vrouw moet niet te deinè of andreia zijn • Aristophanes: Euripides’ vrouwen te los en vrij Hekabe neemt wraak voor de moord op haar zoon en verblindt de dader Polymnestor (G.M. Crespi, ca. 1720)

37. Medea’s dubbele gezicht Medea gebruikt de vooroordelen over de vrouw in haar eigen voordeel • ‘... ik heb er nu beter over nagedacht’ • ‘... ik was dom en boos’ • ‘... natuurlijk weet mijn man het beter’ • ‘... ik ben ook maar een vrouw’

38. Een schilderij van de moderne kunstenares Jaimee Todd.

39. Medea – thema 3 Held tegen heks

40. Held tegen heks Thematische les bij Medea

41. Het belang van de Held • Mythische tijd beschreven door twee epici, Homeros en Hesiodos • Heroïsch ideaal uit heldenepos nog steeds leidend voor klassieke Griek Iedere Griek in de Oudheid wilde Achilles zijn!

42. De Griekse hèroos • Figuur uit mythische tijd • (Bijna altijd) van adel • Uitzonderlijk door prestaties • Overleden • Vereerd in chthonische cultus • Geenszins moreel perfect De tombe van Achilles bij Troje, op dit schilderij bezocht door Alexander de Grote – ongetwijfeld om inspiratie op te doen.

43. Helden: de eerste generatie Theseus Herakles Perseus

44. 1. De shame-culture guilt culture modern westers christelijk geweten wetten en regels shame culture ‘primitief’ niet-westers ‘heidens’ imago gedrag van voorouders VS.

45. Voorbeeld: Achilles ‘Jij, Pelide, houd op met de koning te twisten en ga geen strijd met hem aan. Een skepterdragende koning krijgt immers niet dezelfde eer (ou... homoiês timês), omdat Zeus hem roem heeft gegeven. Als jij al sterker (krateros) dan hij bent, - jou schonk een godlijke moeder het leven. Hij heeft een grotere macht (pherteros esti), want heerst over heel wat meer mensen.’ (Il. 2.277-281)

46. Wat is goed? • ‘Goed’ is het halen van je doelen • Doel zelf is niet goed of slecht • Intenties zijn onbelangrijk Agamemnon beledigt Achilles (Tischbein, 1776). Later verklaarde de generaal verblind te zijn geweest door de godin Ate.

47. De focus van de held ‘Goed’ zijn vooral de competitieve deugden, dus • prestaties op het slagveld • prestaties als spreker Achilles kreeg van huis uit de opdracht mee boven alle anderen uit te steken in ‘het doen van daden en het spreken van woorden’.

48. Help Friends Harm Enemies • Gedragscode wordt norm van dikè • ‘Lex talionis’: oog om oog, tand om tand De lex talionis levert genoeg stof voor tragedie: Atreus doodt de zoon van Thyestes, Thyestes’ zoon Aigisthos doodt Atreus’ zoon Agamemnon, Agamemnons zoon Orestes doodt Aigisthos (zie vaasschildering)...

49. Vrienden en Vijanden • Philia: meer dan vriendschap • Vijanden: krijgen, erven of overnemen • Vrienschap kan omslaan in vijandschap • Wie begint is erg belangrijk! Wanneer de Trojaan Glaukos en de Griek Diomedes elkaar willen aanvallen, komen ze er plotseling achter dat hun vaders philoi zijn. Ze stoppen meteen met vechten en wisselen in plaats daarvan geschenken uit.

50. Iason, een andere held • Atypisch: • geen godenzoon • geen krachtpatser • geen enkeling • Maar: • spreker en organisator • aanvoerder van een groep • afhankelijk van een vrouw De charmeur Iason (Jason & The Argonauts, 1963)