Professionaliseren, een solidariteitsvraagstuk Hilde Vlaeminck Gastlezing UZA Edegem 14 okt 2010

1. Professionaliseren, een solidariteitsvraagstukHilde VlaeminckGastlezing UZA Edegem14 okt 2010

2. De draad van het verhaal • Intro: laatstejaarsstudenten aan het woord (2010) • Wat is professionaliseren? • Professionaliseren geen eenduidig begrip • De kenniskwestie van professionaliseren • Soorten kennis • Solidariseren via kenniscirculatie • De bijdrage van een beroepsvereniging • Obstakels in de kennisstroom • Suggesties & waarschuwingen bij solidariseren • Conclusie

3. Sept 2010: studenten sociaal werk aan het woord Wat fascineert in het sociaal werk? • “de mens an sich” • “het gevoel dat het er iets toe doet”, “soms heel kleine dingen” • “streven naar iets beter, samen op pad, iets bereiken” • “een brede rol, zeer gevarieerd” • “van een stapel naar een puzzel”, “mensen uit de goot halen”, • “altijd unieke situatie” • “het teamwerk” Wat kwelt in het sociaal werk? • “er is nog steeds een stereotiep beeld van sociaal werk” • “te weinig geapprecieerd in samenleving” • “mensen blijven in de kou staan” • “niet alle mensen willen hulp” • “geen zekerheden, geen kant en klare oplossingen” • “dweilen met de kraan open” • “gebrek aan fierheid in het sociaal werk”

4. Wat opvalt …. • Vaagheid over de eigenheid van sociaal werk • De gebruikte – versleten (?) – metaforen • Bewust van de geringe maatschappelijke erkenning • De niet-begrenzing als • Sterkte • Zwakte • Focus op hulpverlener - cliënt • De betekenis van solidariteit • Beperkt tot het team • Gericht op de maatschappij

5. Wat is professionaliseren? Professionaliseren …. • een oud vraagstuk(Flexner, 1915: “Is social work a profession?) • een middel om beroepsactiviteiten aanvaard te krijgen door de voor dit beroep relevante mede-actoren(Verbruggen, A., 2007 ) • vereist: • Een specifieke kennis: the body of knowledge • Een technisch-instrumentele expertise • Een morele verantwoordelijkheid, “normatieve professionaliteit” • Een sterke beroepsvereniging (Hermans, K. 2009; Snellen, A. 2007)

6. Het doel van professionaliseren • Draagt bij tot profilering en identiteit van het beroep • Een hogere sociale status en elitepositie. (Verbruggen;2007) • Het stimuleert kennisontwikkeling • Openheid voor onderzoek • Toegankelijk voor kritisch wetenschappelijke vragen • Het dwingt tot expliciteren van normen • Verbondenheid tussen beroepsbeoefenaars • Een sterke(re) beroepsvereniging

7. Professionaliseren, geen eenduidig begrip • Een smalle of brede opvatting van professionaliseren • Meer nadruk op technisch-instrumentele kant • Meer nadruk op pragmatiek van de werkvloer • Meer nadruk op wetenschappelijke fundering • Meer nadruk op effectiviteit • Meer nadruk op het normatief aspect van professionaliteit • Visies op plaats van het beroep in de samenleving • Beroep vooral focussen en afbakenen in de samenleving • Wat behoort wél en niet (meer) tot het sociaal werk? • Beroep zo breed mogelijk openstellen • Wat deelt het sociaal werk met andere agogische beroepen? • Wijzigende context van de professie: • O.m. bachelors én masters • Gewijzigd welzijnsbeleid: activeren, empoweren, aanklampen • Sterke opmars van EBP eisen en PBE

8. De kenniskwestie We kunnen veel, Maar we weten weinig. (Knijn, T.)

9. Het huis van kennis Kennishiërarchie via de huismetafoor (Ter Horst): Gelijkvloers: dagelijkse ervaring 1e etage: casuïstiek 2e etage: vuistregels 3e etage: specifieke strategieën 4e etage: algemene strategieën 5e etage: het theorieconcept Bijzondere rol is weggelegd voor het trappenhuis.

10. Solidariseren via kenniscirculatie • Solidariteit = een gevoel van samenhorigheid, het eens zijn in beginselen en belangen én blijk geven van dit gevoel, de consequenties van de samenhorigheid te dragen. (Van Dale) • Wat zijn de beginselen van het sociaal werk? Gaat het om gearchiveerde en algemeen toegankelijke kennis? • Wat zijn de belangen van het sociaal werk? • Is samenhorigheid wenselijk? Of een obstakel voor kennisontwikkeling en kritische reflectie? • Kenniscirculatie moet kritische confrontatie toelaten vanuit de overtuiging dat daardoor kennis “groeit”.

11. De kapstokken en sokkelkwestie Kennisbehoeften lijken vooralsnog verschillend te liggen: • praktijkwerkers wensen kapstokken: snel & handig, common sense • wetenschappers en de professie willen sokkels: betrouwbaar weten en uitdagende onderzoeksvragen

12. Soorten kennis • Praktijkkennis: • Mondelinge kennis • Schriftelijke kennis • Kennis van en voor de praktijk • Veeleer transfereerbaar dan algemeen geldend • Verschil tussen: • Advanced common sense • Proto-science • Formele en informele theorie over: • wat sociaal werk is • hoe sociaal werk wordt gedaan • de wereld van de cliënt

13. Nog méér soorten kennis • Expliciete kennis versus stille kennis • Practice wisdom, common sense • Schriftelijke versus mondelinge kennis • Professionele kennis = geheel van • praktijkkennis • procedurele kennis • empirische kennis • theoretische kennis • persoonlijke kennis • Algemeen geldende kennis vs indigenous knowledge

14. De noodzaak van theorievorming Is theorievorming nuttig? • Theorie kan nooit concreet genoeg zijn om praktisch hanteerbaar te zijn. (Ter Horst) • Theorie moet omhelst worden, want (Howe): • Het helpt gericht observeren • Het reikt taal aan om fenomenen te benoemen • Het geeft een verklaring aan fenomenen • Het attendeert op oorzaken en mogelijke verbanden • Het anticipeert en indiceert adequate acties

15. Over de waarde van kennis Niveau 1: Kennis van de single case: n=1 Versus Niveau 4: de aangetoonde effectiviteit De bediscussieerbare waarde van “reflectie” als kennis: • worden de “goede vragen” gesteld? • de systematiek van reflecteren

16. De bijdrage van een beroepsvereniging • Een beroepsvereniging faciliteert kenniscirculatie • Via good practices • Via het verspreiden van actueel onderzoek • Via het stimuleren van publicaties • Via het samenbrengen van wetenschappers, praktijkwerkers, bachelors, masters en beleidsmensen • Een beroepsvereniging bewaakt het normatieve aspect • Via het expliciteren van professionele waarden & normen • Via het ontwikkelen van een code • Via het oprichten van een ethische commissie

17. Obstakels in kennisstroom • Sociaal werk is van oudsher sterk gefixeerd op individuele praktijken en ad hoc reflecties; • De kennisbehoefte is beperkt tot dagelijkse pragmatiek; • Waardevolle kennis dreigt woordenloos achter te blijven • Kennis blijft beperkt tot het lokale (team)circuit; • Virtuele kennisontsluiting is niet meteen succes: • Tijdsgebrek als excuus.

18. Sugggesties voor solidariseren • Promoten van (praktijk)onderzoek • Uitdagen om sociaal werk aan niet-sociaal werk te verhelderen • Aandacht voor taalkundige aspecten in de professie • Stimuleren van geschreven kennis & publicatie • Leerwinst en leerplezier van kennis delen benadrukken • Waarschuwen voor de valkuil van solidariseren als consensusimperatief. Het oneens mogen en moeten zijn als voorwaarde tot kennisontwikkeling.

19. Conclusies Een beroepsvereniging staat op het kruispunt waar: • ervaren generatie sociaal werkers • de novicen in het vak • de bachelors • de masters • de internationaal ge-oriënteerde sociaal werkers • nieuwsgierige, vragende, argwanende wetenschappers elkaar kunnen ontmoeten. …..daar valt veel te “rapen”.