BASIN LSERLERI NLEME VE TEDAVI

1. BASIN� �LSERLERI �NLEME VE TEDAVI Hem.Leyla BULUT

2. BASIN� �LSERI NEDIR? Basincin yol a�tigi doku b�t�nl�g�ndeki bozulmayi tanimlamak i�in yillarca pek �ok kavram kullanilmistir. Yatak yarasi (bedsore), Dekib�t �lseri (decubitus ulcer), Dek�bit (decubiti), Basin� yarasi (pressure sore) ve Basin� �lserleri (pressure ulcers) kullanilan kavramlardan bazilaridir.

3. BASIN� �LSERI NEDIR? Basin� �lseri:Basin�, friksiyon, yirtilma ve diger fakt�rlerin etkisiyle deri ve deri altindaki dokularda meydana gelen lokalize doku zedelenmesidir (Avrupa Basin� �lserleri Tavsiye Paneli �EPUAP- 1998). Deri ve kas �zerine s�rekli basin� uygulanmasina bagli olarak gelisen yaralanmadir.

4. BASIN� �LSERI NEDEN �NEMLIDIR? Basin� �lserleri t�m d�nyada �nemli bir problemdir. Basin� �lserleri hastanin yasam kalitesini etkilemekte ve saglik bakim maliyetini arttirmaktadir.

5. BASIN� �LSERI NEDEN �NEMLIDIR? Basin� �lseri hastanin fiziksel sagligini etkileyerek yasamini tehdit etmekte, Bagimsizligini kaybetmesine ve Sosyal izolasyon gibi psikolojik problemler yasamasina neden olmaktadir.

6. BASIN� �LSERI NEDEN �NEMLIDIR? Ayrica hasta agri �ekmekte, Yara bakimi, debritman, greft gibi islemler nedeniyle hastanede uzun s�re yatmakta ve Bu durumda hasta ve hastane i�in ekstra maliyet olusturmaktadir.

7. D�NYA�DA BASIN� �LSERI Ulusal Basin� �lseri Tavsiye Paneli�nin (NPUAP-2001) 1990-2000 yillari arasinda yapilmis olan 300 �alismanin sonu�larina dayanarak hazirladigi rapora g�re, ABD�de basin� �lserlerinin insidansi Akut bakim alanlarinda % 0.4-38, Uzun s�reli bakim alanlarinda %2.2-23.9 Evde bakimda %0- 17�dir.

8. �LKEMIZDE BASIN� �LSERI �lkemizdeki durumu yansitan kapsamli bir arastirma sonucuna ulasilmamakla birlikte gerek gelismis �lkelerdeki rakamlar gerekse her yil trafik kazalari nedeniyle sakat kalan kisi sayisi dikkate alindiginda bizim i�in de �nemli bir sorundur.

9. RISK FAKT�RLERI: Basin� �lserlerinin gelismesinde rol oynayan en �nemli fakt�r Basin�tir. Basincin yogunlugu, S�resi ve Dokunun toleransi basin� �lserlerinin gelismesinde �nemlidir.

10. RISK FAKT�RLERI: Cerrahi girisimin s�resi 2.5-4 h risk 2 kat artar. Cerrahi girisimin s�resi 4 h> risk 3 kat artar.

11. RISK FAKT�RLERI: Saglikli kisilerde basin� �lseri olusmamasinin nedeni basincin s�resi ile iliskilidir. ��nk� hareket etme ve duyusal algilama problemi olmayan saglikli kisiler basin� nedeniyle olusan doku hipoksisinin yol a�tigi rahatsizligi hisseder ve pozisyon degistirerek basinci baska noktalara kaydirirlar.

12. RISK FAKT�RLERI: S�rt�nme ve yirtilma (friksiyon ve shear): Dokunun bir y�zey �zerinde (yatak veya tekerlekli sandalye) hareket etmesi sonucu ortaya �ikan s�rt�nme tek basina sadece epidermis ve dermisin �st tabakasinda zedelenmeye yol a�ar.

13. RISK FAKT�RLERI: Ancak s�rt�nme yer�ekiminin etkisi ile birlestiginde bir makaslama etkisi yaratarak derin dokularda yirtilmalara neden olur, doku perf�zyonu bozulur ve doku hasari gelisir. Deri serbest olarak hareket etmedigi i�in yirtilmanin asil etkisi kemik �ikintilarinin �zerindeki derin dokularda g�r�lmektedir.

16. Basin� noktalari(Yan yatis Pozisyonunda)

17. Basin� noktalari(Y�z�koyun pozisyonda)

18. Basin� noktalari(Oturma pozisyonunda) In the seated positionIn the seated position

19. RISK FAKT�RLERI: Yas Yasin ilerlemesi ile, deri perf�zyonu ve deri turgorunda bozulma, Kollajen rejenerasyonunun azalmasi, Serum albumin d�zeyi ve imm�n cevapta azalma, Yag dokusunun azalmasina bagli zayiflik, Doku elastikiyeti kaybi, Epidermis ve dermis arasindaki baglantinin zayiflamasi, Mental durumun bozulmasi yaslilarda Basin� �lserlerinin gelismesinde rol oynayan fakt�rlerdir.

20. RISK FAKT�RLERI: Nem Nem epidermisin dissal g��lere karsi direncini etkilemektedir. Uzun s�re neme maruz kalan epidermis tabakasinda �nce yumusama daha sonra ise doku b�t�nl�g�nde bozulma gelisir. Idrar ve diskisini tutamayan ya da asiri terleyen kisilerde basin� �lserleri gelisme riski y�ksektir.

21. RISK FAKT�RLERI: Beslenme Beslenme yetersizligi basin� �lserlerinin gelismesine ve Doku iyilesmesinde gecikmeye neden olmaktadir. Protein-kalori malnutrisyonu ile basin� �lserleri gelismesi arasinda g��l� bir iliski vardir.

22. RISK FAKT�RLERI: Hastaliklar Hareket kisitliligina yol a�an, dokulara kan ve oksijen tasinmasini etkileyen hastaliklar basin� �lserlerinin gelismesinde rol oynamaktadir. �rnegin yataga ya da tekerlekli sandalyeye bagimli olan fel�li hastalarda, kal�a kirigi gelisen hastalarda basin� �lserleri gelisme riski y�ksektir.

23. RISK FAKT�RLERI: Psikolojik fakt�rler Stress durumunda kortizon salinimi artar Kortizon kollajen sentezini azaltir. Kollajen sentezinin azalmasi ile basin� �lserleri gelisimi arasinda bir iliski bulunmaktadir.

24. RISK FAKT�RLERI:  Diger fakt�rler Sigara i�me, Kan glikoz d�zeyinin y�kselmesi, Hastaligin ciddiyeti, Kuru cilt, V�cut isisinin y�kselmesi, Kan vizkositesinin artmasi, Kan basincinin azalmasi basin� �lserlerinin gelismesinde rol oynayan diger fakt�rlerdir.

25. Risk Degerlendirmesi: Basin� �lserlerinin prevelans ve insidansini azaltmada en �nemli girisim risk fakt�rlerini belirlemektir. Bunun i�in en objektif, g�venilir ve maliyet etkili olan y�ntem risk degerlendirme ara�larinin kullanilmasidir.

26. Risk Degerlendirmesi: Basin� �lserleri ile ilgili ulusal �alismalari y�r�ten iki b�y�k �rg�t olan EPUAP (1998) ve NPUAP (2001) de risk degerlendirme ara�larinin kullanilmasini �nermektedir. Literat�rde basin� �lserleri riskini degerlendirmeye y�nelik �risk degerlendirme �l�egi� olarak adlandirilan �ok sayida degerlendirme araci vardir.

27. Risk Degerlendirmesi: Bu �l�eklerin en �ok bilinenleri; Norton �l�egi, Gosnell �l�egi, Braden �l�egi, Knoll �l�egi ve Waterlow �l�egidir. Norton �l�egi ile Braden �l�egi yogun sekilde test edilmistir. Braden �l�egi ABD�de en yaygin kullanilan �l�ek olup genis yas araligindaki hasta gruplari i�in kullanilabilecek en g�venilir ve ge�erli �l�ektir.

28. Risk Degerlendirmesi: Braden �l�egi Braden �l�egi�nin alti alt kategorisi vardir: Duyusal algilama, nem, aktivite, mobilite, beslenme, s�rt�nme ve yirtilma. S�rt�nme ve yirtilma hari� (1-3 puan) her bir degisken 1-4 arasinda puanlanmaktadir. Braden �l�egi�nde toplam puan 6-23 arasinda degismektedir. Toplam puanin d�s�k olmasi basin� �lseri gelisme riskinin y�ksek oldugunu g�stermektedir.

29. Basin� �lserinin �nlenmesi : Cilt bakimi (nem,inkontinans), S�rt�nme ve ezilme, Basincin azaltilmasi, Beslenme, Agri kontrol�, Riskin ve yaranin degerlendirmesi, Etkin bir tedavi plani, Hasta ve yakinlarinin egitimi, Multidisipliner bir yaklasimin benimsenmesi, Ve kayit tutma �nemlidir.

30. Basin� �lserinin �nlenmesi : Braden �l�egi�nden elde edilen risk puanina g�re hemsirelik girisimleri planlanmalidir. Kisi risk sinirinda ise (15-18 puan) : Sik pozisyon degistirme, Kisinin m�mk�n oldugunca hareketli olasini saglayacak d�zenlemeler yapma, Topuklari koruma,

31. Basin� �lserinin �nlenmesi : Kisi risk sinirinda ise (15-18 puan) : Hasta yataga ya da tekerlekli sandalyeye bagimli ise basinci azaltici (pressure reducing) yatak ve minderler kullanma, Nem, friksiyon ve yirtilmayi kontrol etme, Beslenmeyi d�zenleme. Hastada bu �l�ek ile degerlendirilmeyen risk fakt�rleri varsa bunlari kontrol altinda tutmaya y�nelik �nlemleri alma.

32. Basinci azaltan yatak ve y�zeyleri kullanmanin tek basina yeterli olmayacagi daima hatirlanmalidir. �

33. Basin� �lserinin �nlenmesi : Pozisyon degistirme Hasta yataga bagimli ise en az iki saatte bir Tekerlekli sandalyeye bagimli ise saat basi pozisyon degistirilmelidir. Hastaya yan yatis pozisyonu verilirken dik degil 30� yan yatis pozisyonu verilmelidir. Dik yan yatis pozisyonunda torokanterler �zerine basin� bineceginden basin� �lseri gelisme riski y�ksektir.

34. Basin� �lserinin �nlenmesi : Pozisyon degistirme Dizlerin ve ayak bileklerinin birbirine s�rt�nmesini �nlemek i�in bacak aralari yastik ya da k�p�k kenarliklarla desteklenmelidir. Topuklarin yataga temas etmesini �nlemek i�in alt bacagin arka alt kismina (diz altindan ayak bilegine kadar) yastik konulmalidir.

35. Basin� �lserinin �nlenmesi : Nemi kontrol etme Basin� �lserlerinin yaygin oldugu v�cut b�lgeleri, topuklar, sakrum, iskiya t�berositler, torokanter g�nl�k olarak kontrol edilmelidir. Nemi kontrol altinda tutmak i�in neme yol a�an nedenler belirlenir (terleme, yara drenaji, banyo sonrasi islak kalma ve fekal ya da �riner inkontinans).

36. Basin� �lserinin �nlenmesi : Nemi kontrol etme Idrar ya da gaitanin ciltle temasini �nlemek i�in bariyer krem ve polimerik cilt koruyuculari kullanilabilir. Ayrica emici pedler, kondom kateter, fekal ya da �riner kolekt�rler kullanilarak inkontinansi olan hastanin cildi korunabilir.

37. Basin� �lserinin �nlenmesi : Beslenmeyi d�zenleme Diyetisyen ile isbirligi yapilarak risk altinda olan hastalarin protenin ve kalori miktarlari arttirilmalidir. Bu hastalara A, C ve E vitamini gibi kollajen sentezini arttiran, epitelizasyonu saglayan ve imm�n sistemi g��lendiren vitaminler verilmelidir.

38. Basin� �lserinin �nlenmesi : Friksiyon ve yirtilmayi kontrol etme S�rt�nme ve yirtilmayi �nlemek i�in hastanin yataginin basucu 30��den daha fazla y�kseltilmemeli, Hasta yatak i�inde hareket ederken (oturma, yan d�nme vb.) trapez kullanmali, Yatagin ayak ucuna dogru kaymis olan bir hastayi yatagin basucuna dogru �ekerken mutlaka �arsaf kullanilmali, �ok yaygin bir sekilde yapildigi gibi hasta iki kisi tarafindan koltuk altlarindan tutularak yukari dogru �ekilmemelidir.

40. Basinci azaltici (pressure reducing)minder

42. Basinci Rahatlatici (pressure �relieving) yatak

43. Basin� �lserinin �nlenmesi :  Orta derecede risk (13-14 puan): Bu uygulamalara ek olarak hastaya k�p�k kenarliklarla desteklenmis 30� yan yatis pozisyonu verilir. Y�ksek risk (10-12 puan): Bu uygulamalara ek olarak pozisyon daha sik degistirilmeli ve 15-20 dakikada bir hafif kipirdamak gibi k���k v�cut hareketleri ger�eklestirilmelidir. �ok y�ksek risk (9 puan ve alti): Y�ksek risk grubu hastalar i�in yapilan uygulamalara ek olarak eger hastanin agrisi varsa ve hasta hareket ettiginde agrisi artiyorsa basinci rahatlatici (pressure �relieving) yatak ya da minderler(HAVALI YATAK) kullanilmalidir.

44. Tedavi: NPUAP basin� �lserlerini, etkilenen doku tabakalarini dikkate alarak d�rt evre seklinde siniflamistir. Buna g�re hastaya verilecek bakim her bir evreye g�re degisiklik g�stermektedir.

45. Tedavi: I. Evre Bu evrede deride basmakla kaybolmayan kizariklik vardir, Deri b�t�nl�g� bozulmamistir. Kizariklik basin� kalktiktan sonra 30 dakikadan fazla kalir.

46. Tedavi: I. Evre Bu evre uyari olarak algilanmalidir. Genellikle kendiliginden iyilesir. Gerekli �nlemler alinmali (Pozisyon, hijyen, friksiyon ya da shear(tahris) �nlenmeli).

47. EVRE I This is an example of a Stage I Pressure Ulcer on darkly pigmented skin. It could need to be palpated for induration, warmth and/or edema. For KCI Internal Use Only. Do Not Copy. Do Not Distribute.This is an example of a Stage I Pressure Ulcer on darkly pigmented skin. It could need to be palpated for induration, warmth and/or edema. For KCI Internal Use Only. Do Not Copy. Do Not Distribute.

48. Tedavi: II. Evre Epidermis ve/veya dermisin �st tabakasini etkileyecek sekilde kismi derinlikte doku kaybi vardir. Klinik olarak deride siyrilma, su toplanmasi veya derin olmayan �ukur seklinde g�zlenir.

49. EVRE II Represented here are examples of Stage II pressure ulcers on darkly pigmented skin. The pressure ulcer on the left has exposed dermis (light areas) and dark spots (basal membrane). The ulcer on the right has exposed basal membrane (solid, smooth, dark pink tissue). For KCI Internal Use Only. Do Not Copy. Do Not Distribute. Represented here are examples of Stage II pressure ulcers on darkly pigmented skin. The pressure ulcer on the left has exposed dermis (light areas) and dark spots (basal membrane). The ulcer on the right has exposed basal membrane (solid, smooth, dark pink tissue). For KCI Internal Use Only. Do Not Copy. Do Not Distribute.

50. Tedavi: II. Evre Tedavide ilk adim yaranin dikkatlice degerlendirilmesidir. ��nk� y�zeysel gibi g�r�nen bir basin� �lseri derin dokularda III. evre olabilir. Nedenler ortadan kaldirilir, Yara enfeksiyondan korunmali, Kendiliginden ya da pansumanla iyilesir.

51. III. Evre Epidermisten baslayip �st fasyaya kadar uzanan t�m dokulari i�eren tam derinlikte doku kaybi ya da nekroz vardir. Kemik, tendon ve eklemlere kadar uzanmaz. Basin� �lseri derin �ukur seklindedir. Yara yatagi genellikle agrisizdir.

52. EVRE III This slide is a stage III pressure ulcer on the left trochanter. When assessing subcutaneous tissue, remember that healthy adipose tissue appears pale yellow or pink with many capillaries running through it. The subcutaneous tissue may appear transparent. For KCI Internal Use Only. Do Not Copy. Do Not Distribute. This slide is a stage III pressure ulcer on the left trochanter. When assessing subcutaneous tissue, remember that healthy adipose tissue appears pale yellow or pink with many capillaries running through it. The subcutaneous tissue may appear transparent. For KCI Internal Use Only. Do Not Copy. Do Not Distribute.

53. Tedavi: III. Evre Tedavide yara dikkatlice degerlendirilir, Nekrotik doku depride edilir, Enfeksiyon �nlenir (pansuman, antibiyotik), Hastanin protein ve enerjiden zengin beslenmesi saglanir. Bu evredeki bir yaranin kendiliginden kapanmasi aylarca s�recegi i�in genellikle cerrahi m�dahale yapilir.

54. Tedavi: IV. Evre III. evrede oldugu gibi tam derinlikte doku kaybi vardir. Doku kaybi ve nekroz fasyanin altina, kemik dokuya, tendon ve eklem kaps�l� gibi destekleyici yapilara kadar ilerlemistir. Tedavisi III. Evredeki yara gibidir, ancak kemik dokusu etkilendigi i�in genellikle debritman radikaldir.

55. EVRE IV T�nellesmis Evre IV basin� �lseri This picture represents a stage IV pressure ulcer with tunneling. Tunneling is defined as a narrow tract that extends away from the wound margins into surrounding tissue (between two wounds).This picture represents a stage IV pressure ulcer with tunneling. Tunneling is defined as a narrow tract that extends away from the wound margins into surrounding tissue (between two wounds).

56. Sonu� : Basin� �lserleri g�n�m�zde hemsirenin m�cadele etmesi gereken �nemli saglik problemlerinden biridir.

57. Sonu� : Basin� �lseri ile ilgili ulusal organizasyonlarin kurulmasi, Bu organizasyonlarin �lke �apinda prevelans ve insidans oranlarini saptamasi, Yapilmis olan arastirma sonu�larina dayanarak klinik uygulama rehberleri ve politikalar gelistirmesi sorunun ��z�m�ne katkida bulunacaktir.