E DREJTA BIZNESORE

1. E DREJTA BIZNESORE LIGJERATA: E DREJTA TREGËTARE Format e shoqërive tregëtare Semestri dimëror 2013/2014 Fakulteti Ekonomik Salla S 5

2. E drejtatregëtare • Vështirë se mund të përcaktohet se kur ka filluar përpjekjet për themelimin e së drejtës tregëtare, por burimet e shkruara juridike datojnë që nga viti 1963, me Dekretin për Tregëtinë Tokësore të Francës. • Revulucioni Borgjez Fracez i vitit 1879, krijoi parakushtet për zhvillimin e të drejtës tregëtare, e së këndejmi edhe të shoqërive tregëtare.

3. Format/llojete shoqërivetergëtare • Tregëtari individual/ndërmarrësi/biznesi vetanak • Ndërmarrjet publike - ato që kryejnë veprimtari me interes të përgjithshëm dhe që i themelon shteti apo njësia e qeverisjes lokale. • Qëllimi është plotësimi i nevojave publike, dhe karakterizohen me: • Kryerjen e veprimtarive me interes të përgjithshëm • Kanë cilësinë e personit juridik • Kanë pasuri dhe përgjigjen për detyrimet • Akti jurdik më i lartë - statusi.

4. Biznesi individual/vetanak është formë e organizimit biznesor, pa cilësi të personit juridik. • individi është pronar i një ndërmarrje individuale, • ka përgjegjësi të pakufizuar personale, për të gjitha borxhet dhe detyrimet tjera, të shkaktuara, të imponuara nga ligji ose kontrata , Përgjegjësia e plotë dhe e pakufizuar përfshinë pronën dhe të gjitha llojet e tjera të mjeteve dhe kapitaleve, të cilat personi përgjegjës i ka në pronësi të drejtpërdrejt ose të tërthortë.

5. Shoqëria kolektive / partneritetit të përgjithshëm- ortakëror • Juridikisht mund të ekzistojë dhe veprojë kur dy e më shumë persona dhe/ose shoqëri, bashkëpunojnë në mes tyre me qëllim të ushtrimit të veprimtarisë biznesore, e mbështetur në një kontratë të shkruar, një marrëveshje gojore apo në mirëkuptim. • Natyra juridike - biznesore e interesit në shoqërinë kolektivepërfshinë: • të drejtën e ndarjes së fitimit, shpërndarjen si dhe të drejtat tjera të ortakut të përgjithshëm dhe • të drejtat dhe detyrimet e ortakut të përgjithshëm. • Numri i ortakëve të përgjithshëm, mund të jetë dy ose më shumë persona dhe/ose shoqëri/org.biznesore. • Parimi i përgjegjësisë në shoqërinë kolektive • Secili ortak dhe të gjithë ortakët janë përgjegjës për të gjitha borxhet dhe detyrimet e tjera.

6. Shoqëria (kompania) me përgjegjësi të kufizuar • Natyra juridike – biznesore, - është person juridik, juridikisht dhe ligjërisht e ndarë dhe e dallueshme nga pronarët e saj. Pronari i saj nuk është bashkëpronar dhe nuk disponon me interesa të transferueshme, në pronën e shoqërisë me përgjegjësi të kufizuar. • Kapitali themelor, duhet të jetë të paktën 1000 euro, dhe duhet paguar shoqërisë në fjalë brenda 14 ditësh, nga dita e regjistrimit. • Parimi i përgjegjësisë, kjo shoqeri është përgjegjëse, për të gjitha borxhet dhe detyrimet e tjera të saj; me të gjitha mjetet (asetet), duke përfshirë edhe kapitalin themelor. • Konstituimi, - themeluesi duhet të nënshkruaj dhe dorëzojë në Zyrën e Regjistrimit, Statutin e organizatës biznesore (shoqërisë aksionare).

7. Shoqëria komandite /partneritetit të kufizuar • Natyra juridike - biznesore e shoqërisë komanditepërbëhet: • së paku nje ortak (partner) i përgjithshëm dhe nga • së paku nje ortak i kuflzuar. • nuk ka cilësi të personit juridik, por mund të posedojë pronë, mund të lidhë kontratë dhe të padisë të tjerët në emër të saj dhe të jetë e paditur nga të tjerët. Ortaku i përgjithshëm është bashkërisht dhe personalisht përgjegjës për borxhet dhe detyrimet e saj. Ortaku i kuflzuar nuk përgjigjet për borxhet. • Themelimi i shoqërisë komandite, bëhet në përputhje me dispozitat ligjore. • Marrëveshja e shoqërisë komandite, duhet ta ketë marrëveshjen e saj si një dokument relevant për veprimin dhe funksionimintë saj. • Kufizimet lidhur me përgjegjësinë e ortakëve të kufizuar

8. Shoqëria aksionare • Natyra juridike- biznesore , është person juridik, në pronësi të aksionarve të saj, juridikisht e ndarë dhe e veçantë nga aksionarët që nuk janë bashkëpronarë dhe nuk kanë interesa të transferueshme në pronën ose mjetet (asetet) e shoqërisë aksionare. • Kapitali themelor i shoqërisë aksionare- duhet të jetë të paktën 25000 euro, ose shuma gjithëmbarshme e vlerës nominale të të gjitha aksioneve. • Parimi i përgjegjësisë, është përgjegjëse për të gjitha borxhet dhe detyrimet e tjera, me të gjitha mjetet (asketët) dhe pasurinë e saj. • Udhëheqja e shoqërisë aksionare, përmes organeve drejtuese. • Organi kryesor i udhëheqjes - Këshilli i drejtorëve.

9. Aksionet Aksionetjanë letra specifike me vlerë të cilat pronarit të tyre i japin të drejtë qëtë kenë pjesë në fitimin dhe në drejtim të shoqërisë e cila i ka emituar aksionet. Llojet e aksioneve • Themeluese (aksione të thjeshta me të drejtë vote); • Aksionet e emisioneve pasuese Sipas të drejtës në pjesëmarrje kemi: • Aksione të rëndomta (të rregullta), • Prioritare ose favorizuese, tëcilatmund të jenë: - Participative(që japin të drejtën e pagesës së dividendës që iu takon aksionarëve të aksioneve të thjeshta; - Kumulative(që japin të drejtën prioritare të pagesës së të gjitha dividendëve të cilat nuk janë paguar, para pagës së bartësve të aksioneve të rëndomta) dhe -Ndryshuese (konvertibile), të cilat i japin të drejtën titullarit, që ato aksioneti shendrojë në aksione të zakonshme. Ligjinëfuqiparashehllojet e aksioneve të certifikuara dhe të pa certifikuara, të thjeshta dhe të privilegjuara.

10. Organet e shoqërisëaksionare • Kuvendi -organi më i lartë i udhëheqjesdhe organ i pronarëve të mjeteve, në të cilin përveç aksioneve marrin pjesë edhe përfaqësuesit e të punësuarve në shoqërinë aksionare. Ka disa lloje kuvendesh të shoqërive aksionare: • Kuvendi themelues,Kuvendi i rregullt,Kuvendi i jashtëzakonshëm dhe • Kuvendi special (të cilin e thërrasin aksionarët me aksione prioritare). (Ligji i Kosovës, nuk e parasheh kuvendin si organ) • Këshilli drejtues- organi drejtues i cili e emëron dhe shkarkon drejtorin, nxjerrë akte të përgjithshme, përgatit propozim vendimet për punën e kuvendit, zbaton vendimet e kuvendit etj. Ligji i Kosovës parashef Bordin e Drejtorëve si organ i domosdoshëm) • Drejtori ose menaxheri ekzekutiv- organ punëdhënës është kompetent për organizimin dhe udhëheqjen e proceseve të punës dhe afarizmit, si dhe të përfaqësimit të shoqërisë aksionare ndaj personave të tretë. Për punën e vet të ligjshme e të suksesshme, drejtori i përgjigjet Kuvendit. • Këshilli mbikëqyrës- organ mbikëqyrës i cili bën kontrolle të drejtpërdrejtë intern.

11. Shpërbërja e shoqërive akcionare • Këshilli i drejtorëve i shoqërisë apo aksionarët e saj marrin vendimin mbi shpërbërjen e shoqërisë aksionare, ose likuidimin e saj; • Propozimi për shpërbërje i dorëzohet për miratim aksionarëve në mbledhjen vjetore ose të jashtëzakonshme. • Propozimi duhet të miratohet me votimin e së paku 2/3 të aksionarëve, që kanë të drejtë vote. • Pas shpërbërjes vullnetare, shoqëria aksionare vazhdon ekzistimin e saj,por nuk mund të ushtrojë kurrfarë veprimtarie, përveç atyre që kanë të bëjnë me likuidiminduke përfshirë: • Mbledhjen dhe shitjen e pasurisë, • Pagimin e kreditorëve dhe • Shpërndarjen e pasurisë së mbetur ndërmjet anëtarëve të saj. Veprimtaritë e sipërpërmendura, ushtrohen nga këshilli i drejtorëve dhe zyrtarëve tjerë kompetentë. Shpërbehet në mënyrë:Vullnetare dhetë detyruar.

12. Shpërbërja e detyruare shoqërisëaksionare • Mosdorëzimit të raportit vjetor; • Urdhrit të gjykatës për shpërbërje, ngase nuk është e aftë për ta vazhduar veprimtarinë e saj biznesore, si pasojë e paligjshmërisë, bllokimit në vendim- marrje ose shkaqe e arsye të tjera; • -Paaftësisëpagimore (insolvences) apo falimentimit të shoqërisë dhe shpërbërjes; Shkaqet kryesore dhe parësore numërohen: • Ekzistimi i bazës për likuidimin e shoqërisë; • Mosekzistimi i kushteve natyrore; • Skadimi i afatittë veprimtarisëdhe funksionimit; • Përmbushja e qëllimit, synimeve dhe caqeve; • Vendimi i organit kompetent; • Mosekzistimi i kushteve ligjore në pikëpamje të anëtarëve, kapitalit.

13. Ndërmarrja/Sipërmarrja Formë e veçantë dhe si person juridik specifik, paraqet një emërtim a nocion përmbledhës, për forma dhe tipe (lloje) të organizatave biznesore. Ka këto veçori: • Ekzistimi i organizimit të caktuar, - ka organizim të caktuar unik dhe kompatibil midis pasurisë , themeluesit dhe punëtorëve. • Mvetësia- kusht që përmbushet permes ekzistimit të planifikimit të pavarur, organizimit intern, çmimeve të prodhimeve vetanake, mallrave dhe shërbimeve, disponimit - posedimit të të hyrave, natyrisht atyre të hyrave që mbeten, pas përmbushjes së obligimeve ligjore • Fitimi (profiti) • Udhëheqja/pjesëmarrja në udhëheqje.

14. FunksionalitetiiOrganizatavebisnesore Format/llojet e organizatave biznesoredo të mund të themelohen, organizohen, veprojnë dhe operojnë në Kosovë, vetem nese: • zhvillojnë aktivitete dhe veprimtari të ligjshme; • themelohen dhe regjistrohen nga çdo person fizik, shoqëri ose grup i përbërë nga një ose më shumë persona ose modalitete biznesore; Aktiviteti biznesor sipas ligjit, nënkupton çdo lloj i aktivitetit të rregullt ose i përsëritur i cili përfshinë ofrimin, sigurimin ose prodhimin e mallrave, shërbimeve, pronës dhe/ose punëve për cilindo person ose organizatë, në këmbim ose në pritje të çfarëdo lloj pagese ose kompensimi, por me kusht që punëtori i cili kryen shërbime për punëdhënësin e tij, të mos konsiderohet se kryen sherbime binesore deri sa ai nuk kompenzohet sipas kontrates.

15. OrganizatatBiznesore / Afariste Sipas dispozitave ligjore të Ligjit për Shoqëritë Tregëtare: L nr.02/L-1232 dhe Lnr.04/L-006, në Kosovë, përcaktohen format/ llojet e biznesit: • Bisnes indidvidual/B.I.,më parë Ndërmarrje individuale/NI; • Ortakëri e përgjithsme/O.P.-, më parë Shoqëri kolektive; • Shoqëri komandite /SH.K.M, më parë SHKM; • Shoqëri me përgjegjësi të kufizuar/SH.P.K më parë SHPK • Shoqëri aksionare /SH.A, më parë SHA