DYREKTYWA AZOTANOWA - DZIAŁANIA DOTYCHCZASOWE

1. DYREKTYWA AZOTANOWADZIAŁANIA DOTYCHCZASOWE I PRZYSZŁOŚCIOWEAlina Rynkiewicz - Radca Prezesaw Krajowym Zarządzie Gospodarki WodnejPoznań 19 – 20 listopada 2007

2. DYREKTYWA AZOTANOWA -DZIAŁANIA DOTYCHCZASOWE

3. Ochrona wód przed zanieczyszczeniami ze źródeł rolniczych • Ważny obszar wspólnotowej polityki ochrony wód • Istotny i trudny element polityki ekologicznej • Najpoważniejszy problem na styku ochrony środowiska i rozwoju rolnictwa

4. Wspólnotowa polityka ochrony wód przed zanieczyszczeniami z rolnictwa • Uchwalenie i wprowadzenie w życie w 1991 r. Dyrektywy Rady 91/676/EWG dot. ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego • Prowadzone obecnie prace na dyrektywą dot. pestycydów • Podjęcie prac nad dyrektywą fosforanową

5. Dyrektywa Rady 91/676/EWG (tzw. „azotanowa”) • Cele: - zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych • zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu • Zobowiązania dla krajów członkowskich: • Wyznaczenie: • wód zanieczyszczonych azotanami (o stężeniu ponad 50 mg NO3 / dm3 • Wód, które mogą zostać zanieczyszczone azotanami (azotany mogą osiągnąć stężenie ponad 50 mg NO3/dm3), o ile nie zostaną podjęte działania • wód naturalnych jezior i innych zbiorników, estuariów, wód przybrzeżnych i morskich eutroficznych lub podatnych na eutrofizację • obszarów (stref), z których następują spływy azotanów ze źródeł rolniczychpowodujące zanieczyszczenie tych wód, • Opracowanie i wdrożenie Planów Działania, których realizacja ma zapewnić ochronę wód powierzchniowych i podziemnych, • Opracowania Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych.

6. c.d. • Główne obowiązki do uwzględnienia w Planach Działania: - realizacja przez rolników zadańwynikających z zasad dobrej praktyki rolniczej oraz zadań inwestycyjnych dotyczących budowy zbiorników i płyt do gromadzenia i przechowywania nawozów naturalnych (pochodzących z hodowli zwierząt) - edukacja rolników w zakresie obowiązującego prawa i zasad dobrej praktyki rolniczej, - pomoc organizacyjna i techniczna w realizacji inwestycji ochrony wód w gospodarstwach (zbiorników i płyt do gromadzenia i przechowywania nawozów naturalnych, - doradztwo rolne w tworzeniu planów nawozowych w gospodarstwach, - kontrola realizacji zadań przez rolników, - monitoring jakości wód powierzchniowych i podziemnych w obszarach narażonych na azotany

7. c.d. • Obowiązkowe środki zaradcze do stosowania przez rolników: - nie stosowanie nawozów w okresach kiedy nawożenie nie jest wskazane, - przestrzeganie zasad nawożenia na glebach położonych na stromych zboczach,nawożenia w pobliżu cieków i zbiorników wód powierzchniowych, - nie nawożenie na glebach rozmiękłych, zalanych wodą, zamarzniętych lub pokrytych śniegiem, - magazynowanie w gospodarstwach nawozów naturalnych (obornika, gnojówki i gnojowicy), umożliwiające zachowanie okresów kiedy stosowanie nawożenia jest niewskazane, - gospodarowanie gruntami i organizacja produkcji na użytkach rolnych z uwzględnieniem m.in. płodozmianu, - opracowywanie planów nawozowych i prowadzenia kart dokumentacyjnych w zakresie stosowania nawozów

8. Dyrektywa azotanowa i jej wdrażanie w krajach UE • Dyrektywa azotanowa została przyjęta przez w 1991 r. ponieważ Komisja Europejska stwierdziła, że: - główne źródło zanieczyszczenia wód, wpływające na wspólnotowe wody, stanowi działalność rolnicza, • zanieczyszczenie wody azotanami w jednym Państwie Członkowskim może oddziaływać na wody w innych Państwach Członkowskich, • z tych względów niezbędne jest działanie na poziomie wspólnotowym • Sformuowania i zakres przepisów dyrektywy oznacza, że: - państwa członkowskie powinny nie tylko wdrożyć wszystkie środki bezpośredniowymienione w tym akcie prawnym, - państwa członkowskie powinny także podejmować inne działania mające na celu ograniczenie zagrożenia wód ze strony azotanów pochodzenia rolniczego, - działania na rzecz ochrony wód przed azotanami nie powinny ograniczać się tylko do stref narażonych, ale także dotyczyć innych obszarów kraju.

9. c.d. • Różnice w sposobie wdrażania dyrektywy przez poszczególne kraje UE: - Rządy Austrii, Danii, Finlandii, Niemiec, Holandii, Luksemburga, Irlandii uznały cały obszar państwa za obszar narażony na azotany pochodzenia rolniczego, mimo że zawartość azotanów powyżej 50 mg /l nie występowało we wszystkich wodach na terenie kraju • Francja wyznaczyła strefy narażone na azotany na obszarze ok. 46 % powierzchni kraju oraz dodatkowo zidentyfikowała i wyznaczyła tzw. „strefy strukturalne” na obszarach, gdzie średnie, roczne dawki azotu na hektar przekracza 170 kg • Wiele Państw Członkowskiech „starej piętnastki” występuje o odstępstwo od wymaganej dawki nawozowej 170 kg N /ha/rok, uzasadniając potrzeby i możliwość stosowania na swoich terenach dawek od 230 do nawet 350 kg N /ha na rok (Dania, Holandia, Irlandia, Wielka Brytania – Region Irlandii Północnej, Niemcy, Austria, Belgia)

10. c.d. • Dziesięć lat po wprowadzeniu dyrektywy azotanowej (2001 r.), stan jej wdrażania i efekty przedstawiał się następująco: - w wielu krajach brak było właściwego wypełnienia jej wymagań – w kwietniu 2000 r. w Trybunale Europejskim toczyły się postępowania wobec 9 krajów członkowskich z racji nie wdrażania wymagań dyrektywy azotanowej - tylko 2 kraje: Dania i Szwecja, w pełni wywiązały się z obowiązków nałożonych przez dyrektywę - zmniejszenie zużycia nawozów w krajach członkowskich odnotowane zostało dopiero po okresie sprawozdawczym 2000 – 2003 (6 % w stosunku do okresu 1996 – 1999) - nadal w krajach członkowskich występują znaczące nadwyżki azotu zarówno napoziomie krajowym jak i lokalnym (najwyższe w Holandii i Belgii) - podstawowym kryterium wyznaczania obszarów wrażliwych przez państwaczłonkowskie jest podwyższona zawartość azotanów w wodach podziemnych i/lub powierzchniowych - brak uwzględniania przy wyznaczaniu obszarów wrażliwych, występowania wódeutroficznych i narażonych na eutrofizację.

11. Realizacja celów wynikających z dyrektywy azotanowej w Polsce • Problem zanieczyszczenia wód zauważony został dość wcześnie – w 1974 r. Sejm uchwalił ustawę Prawo wodne – lecz podjęte działania nie były wystarczające dla zapewnienia skutecznej ochrony • W latach ‘80 ubiegłego wieku przeprowadzone kontrole wykazały, że duże fermy zwierzęce są źródłem poważnych zagrożeń – działań przeciwdziałających zagrożeniu nie podjęto • W Polityce Ekologicznej uchwalonej w 1991 r. odniesiono się do zanieczyszczenia wód ze źródeł rolniczych • Z początkiem lat ‘90 podjęte zostały pierwsze programy mające na celu ochronę wód przed azotanami pochodzenia rolniczego, w ramach wywiązania się Polski z zobowiązań wynikających z ratyfikacji Konwencji Helsińskiej w sprawie ochrony Morza Bałtyckiego (HELCOM) – jako modelowy sposób podejścia do problemu zaczęto wskazywać dyrektywę azotanową

12. c.d. • W drugiej połowie lat ’90 problem ochrony wód przed zanieczyszczeniem azotanami pochodzenia rolniczego przestał być kwestią interesującą jedynie naukowców i ekspertów, a stał się ważnym punktem politycznych negocjacji prowadzonych przez przedstawicieli Polski i Unii Europejskiej • W 1999 roku opracowano i wydano Polski Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej • Po podpisaniu traktatu akcesyjnego jednym z podstawowych warunków uczestnictwa w UE było dokonanie transpozycji i fizyczne wdrożenie Dyrektywy Rady 91/676/EWG

13. Realizacja obowiązków wynikających z dyrektywy azotanowej w Polsce • Transpozycja przepisów Dyrektywy Rady 91/676/EWG do prawa krajowego w okresie 2000-2003: - ustawa z dnia 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu - ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne • rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1.06.2001 r. w sprawieszczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23.12.2003 r. w sprawie kryteriówwyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródełrolniczych, - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23.12.2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy działań mające na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych

14. c.d. • Opracowanie, wydanie i upowszechnienie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej dostosowanego do potrzeb dyrektywy azotanowej – 2002 rok • Określenie wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć – 11 rozporządzeń dyrektorów RZGW wydanych w tej sprawie w 2003 r. • Opracowanie i wprowadzenie w życie programów działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych dla wyznaczonych obszarów szczególnie narażonych – 21 rozporządzeń dyrektorów RZGW wydanych w tej sprawie na początku 2004 r. • Realizacja zadań wynikających z 21 programów działań dla obszarów szczególnie narażonych na azotany pochodzenia rolniczego, obejmujących 2 % powierzchni kraju – w okresie 01.05.2004 do 30.04.2008 • Realizacja prac nad weryfikacją istniejących obszarów szczególnie narażonych na azotany pochodzenia rolniczego i wyznaczeniem nowych na kolejny czteroletni okres.

15. DYREKTYWA AZOTANOWA -DZIAŁANIA PRZYSZŁOŚCIOWE

16. Problem azotanów w ujęciu Ramowej Dyrektywy Wodnej • Kluczowe elementy RDW: - ochrona wszystkich wód powierzchniowych oraz podziemnych - osiągnięcie dobrego stanu wód do roku 2015 - łączne podejście dotyczące regulacji emisji i standardów jakościowych wody oraz stopniowe eliminowanie substancji szczególnie niebezpiecznych - instrumenty ekonomiczne: analiza ekonomiczna oraz zwrot kosztów za usługi wodne w celu zrównoważonego użytkowania wody • zaangażowanie społeczne oraz użytkowników wody • Cele pośrednie RDW: - zapewnienie odpowiedniego zaopatrzenia w wodę dobrej jakości ze źródełpowierzchniowych i podziemnych, niezbędne dla zrównoważonego, zbilansowanego i sprawiedliwego użytkowania wód - znaczna redukcja zanieczyszczenia wód podziemnych - ochrona wód terytorialnych i morskich

17. c.d. • Cele dyrektywy azotanowej wpisujące się w RDW: - identyfikacja oddziaływań, tj. oszacowanie i identyfikacja znaczących źródeł punktowych i rozproszonych emisji zanieczyszczeń substancjami pochodzącymi z infrastruktury rolniczej w oparciu m.in. o informacje zebrane w ramach artykułów 3, 5 oraz finansowego dyrektywę 91/676/EWG (załącznik II do RDW) - rejestr obszarów chronionych, zawierający m.in. tereny wrażliwe na substancjebiogenne, w tym tereny wyznaczone jako strefy podatne w ramach dyrektywy91/676/EWG (załącznik IV do RDW), - włączenie w programy działań RDW środków wymaganych, zgodnie m.in. z dyrektywą w sprawie azotanów 91/676/EWG oraz środków dodatkowych m.in. zgodnych z kodeksem dobrych praktyk rolniczych (załącznik VI do RDW) - substancje, które przyczyniają się do eutrofizacji wód (zwłaszcza azotany i fosforany) wśród najważniejszych zanieczyszczeń na liście wskaźników (załącznik VIII do RDW)

18. Współzależność działań wynikających z dyrektywy azotanowej i RDW • Wyznaczenie obszarów narażonych na azotany pochodzenia rolniczego (na lata 2008 – 2011) i wpisanie w granice jednolitych części wód znajdujących się pod presją rolnictwa • Opracowanie dla obszarów narażonych programów działań (na lata 2008 -2011) wpisujących się w program wodno-środowiskowy kraju (w ramach planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy) wynikających z RDW (na lata 2010-2015) • Monitoring jakości wód na obszarach narażonych wpisujący się w ramy monitoringu wynikającego z RDW.

19. Finansowe wsparcie działań wynikających z dyrektywy azotanowej • Analiza spójności przepisów prawnych dotyczących finansowania z PROW działań realizowanych przez rolników: - na obszarach narażonych w ramach programów działań z dyrektywy azotanowej (gdzie koszty ponosi rolnik ze względu na założenie „zanieczyszczający płaci”), • w granicach jednolitych części wód (obejmujących obszary narażone)w ramach programów wodno-środowiskowych z RDW (gdzie rolnikowi płaci się za „utracony zysk” lub zwraca się koszty poniesionych nakładów za dostosowanie się do standardów jakości wód) • Modyfikacja rozwiązań prawnych związanych z finansowaniem z PROW działań wynikających z programów dla obszarów narażonych i programu wodno-środowiskowego kraju • Dostosowanie i skorelowanie programów działań dla obszarów narażonych z wykorzystaniem środków z funduszy rolnośrodowiskowych i PROW

20. Ograniczenie biogenów (azotanów i fosforanów) pochodzenia rolniczego • Koordynacja działań związanych z ograniczeniem biogenów odprowadzanych do wód, realizowanych w ramach dyrektywy azotanowej i w ramach HELCOM • Objęcie programami działań i szczególną kontrolą dużych ferm hodowli zwierząt (w tym podlegających pod dyrektywę IPPC) • Nadzór i kontrola nad stosowaniem przez gospodarstwa i fermy fosforowych i azotowych nawozów mineralnych • Uzupełnienie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej o nowe technologie • Udział w pracach nad opracowaniem i wdrożeniem dyrektywy fosforanowej • Regulacje prawne związane z ograniczeniem biogenów ze źródeł rolniczych

21. DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ