Maak je kennis met elkaar: Samenwerkend leren in de lerarenopleiding

1. Maak je kennis met elkaar:Samenwerkend leren in de lerarenopleiding Ilse Ruys Promotor: Prof. Dr. A. Aelterman Co-promotor: Prof. Dr. H. van Keer VELON-congres Veldhoven 30 maart 2008

2. Inhoud • Context • Onderzoeksbenadering • Discussie

3. Context1.1 Situering lerarenopleiding in Vlaanderen1.2 Onderwijsinnovatie1.3 Samenwerkend leren

4. 1.1 Situering Leraren-opleiding in Vlaanderen • A. Inrichting door hogescholen: • Geïntegreerde lerarenopleidingen • Bachelor in het onderwijs: kleuteronderwijs • Bachelor in het onderwijs: lager onderwijs • Bachelor in het onderwijs: secundair onderwijs • Specifieke lerarenopleiding in • handelswetenschappen en bedrijfskunde • audiovisuele en beeldende kunst • dans, muziek en dramatische kunst • Voortgezette lerarenopleidingen (bv. ICO, BuO,…) • B. Inrichting door universiteiten: • Specifieke lerarenopleiding (na Master) • C. Inrihchting door CVO

5. Bachelor in het onderwijs: lager onderwijs • voorbereiding leerkracht bij 6- tot 12-jarigen • 180 studiepunten (3 jaar) • 21 campussen in Vlaanderen • aantal studenten (op 31/10/’07): 5 514

6. 1.2 Onderwijsinnovatie Context • maatschappelijke veranderingen • toenemende complexiteit • onvoorspelbaarheid • toenemende diversiteit • constructivistische onderwijsvisie

7. Relatie onderwijs en context • Moeizame veranderingen • gebrek aan ervaring  preconcepties • ‘apprenticeship of observation (Hammerness, 2005) • ‘problem of familiarity’ (Geddis & Wood, 1997) • gebrek aan competenties • kloof theorie-praktijk (Tichelaar et al., 2001): gebrek aan transfer • gebrek aan steun • self-efficacy • overtuigingen/attitudes

8. Opdracht voor leraren-opleiding “teach as you preach” • congruent opleiden “het in de lerarenopleiding bewust ‘voordoen’ (modelen) van gewenst onderwijs en het geven van metacommentaar daarover door de didactische aanpak in het gegeven opleidingsonderwijs te expliciteren en/of te legitimeren” (Swennen, Korthagen & Lunenberg, 2004, p.18)

9. How we teach may speak more loudly than what we teach… Russell, 1998 We onthouden:

10. elementen congruent opleiden: • voorbeeldfunctie (rolmodel): 4 vormen van modeling (Lunenberg et al., 2007) • metacommentaar: expliciteren • metacommentaar: legitimeren • doel congruent opleiden: • onderwijsvernieuwing zichtbaar maken • verbeteren van didactisch handelen van lectoren • verbeteren van didactisch handelen van leraren • focus: inhoud  didactiek

11. 1.3 Samenwerkend leren Wat? • “Samenwerkend leren refereert naar het didactisch-organisatorisch gebruik van kleine groepen, waarin leerlingen samenwerken om hun eigen en elkaars leerproces te bevorderen.”

12. Taak wordt vooraf opgedeeld in subtaken, die groepsleden onafhankelijk van elkaar volbrengen. Groepsleden kunnen wel bemerkingen geven en de informatie uit de subtaken verspreiden of elkaar helpen. meer directief vanuit leerkracht (competitie) voorgeschreven structuren focus op product beheersing van fundamentele kennis Twee of meer leerlingen werken interactief en synchroon samen aan een taak. Belangrijk is het discussieaspect: cognitieve vooruitgang wordt vooral bekomen door de uitwisselingen tussen lerenden. filosofie, geen techniek consensus i.p.v. competitie respect voor mogelijkheden en bijdragen van elk groepslid focus op proces / sociaal-constructivitisch product: waar komen leerlingen uit? Coöperatief leren of Collaboratief leren onderscheid

13. JIGSAW CLIM basisgroepen peer-tutoring TAI CSCL PGO … Diverse vormen van SL

14. Achtergrond • cf. sociaal-constructivisme (Vygotsky): • gedeelde kennisconstructie • intersubjectiviteit • belang van taal: dialoog • ‘horizontaal leren’ en scaffolding • …

15. We onthouden:

16. 5 essentiële elementen SL: • positieve interafhankelijkheid ( rollen) • individuele aanspreekbaarheid (>< free-rider-effect) • directe interactie • sociale vaardigheden ook als doel • groepsproces • argumenten: • actieve rol leerlingen • gestructureerde klassenorganisatie • motiveren van leerlingen • positieve effecten (sociaal en cognitief) • heterogeniteit van groepen • eindtermen sociale vaardigheden (lln lager onderwijs) + basiscompetenties/beroepsprofiel (lkn lager onderwijs)

17. Vakover-schrijdende eindtermen lager onderwijs • 1 Sociale vaardigheden - domein relatiewijzen • 1.1 De leerlingen kunnen zich op een assertieve wijze voorstellen. • 1.2 De leerlingen kunnen in omgang met anderen respect en waardering opbrengen. • 1.3 De leerlingen kunnen zorg opbrengen voor iets of iemand anders. • 1.4 De leerlingen kunnen hulp vragen en zich laten helpen. • 1.5 De leerlingen kunnen bij groepstaken leiding geven en onder leiding van een • medeleerling meewerken. • 1.6 De leerlingen kunnen kritisch zijn en een eigen mening formuleren. • 1.7 De leerlingen kunnen zich weerbaar opstellen naar leeftijdgenoten en volwassenen toe • door signalen te geven die  voor anderen begrijpelijk en aanvaardbaar zijn. • 1.8 De leerlingen kunnen zich discreet opstellen. • 1.9 De leerlingen kunnen ongelijk of onmacht toegeven, kritiek beluisteren en eruit leren. • 2 Sociale vaardigheden - domein gespreksconventies • 2. De leerlingen kunnen in functionele situaties een aantal verbale en niet-verbale gespreksconventies • naleven. • 3 Sociale vaardigheden - domein samenwerking • 3. De leerlingen kunnen samenwerken met anderen, zonder onderscheid van sociale achtergrond, • geslacht of etnische origine.

18. Basiscompetenties & beroepsprofiel: een selectie • 1 Leraar als begeleider van leer- en ontwikkelingsprocessen • 1.4.3 De leraar kan leerinhouden/leerervaringen vertalen in zinvolle opdrachten die aansluiten bij de leefwereld en motivatie van de kinderen, daarbij gebruikmakend van de sociale en culturele diversiteit binnen de groep • 1.5.2 De leraar kan gepaste groeperingsvormen kiezen • 1.7.2 De leraar kan leeromgevingen ontwerpen die mogelijkheid tot allerlei vormen van interactie bieden • 2 Leraar als opvoeder • 2.1.1 De leraar kan als teamlid meewerken aan het opbouwen van een positieve interactie met de kinderen, waarbij hij ook de relatie tussen de kinderen stimuleert en problemen in de groep bespreekbaar maakt • 2.2.2 De leraar kan het kind stimuleren tot mondigheid, zelfstandigheid, eigen initiatief en verantwoordelijkheid en participatie • 2.3.1 De leraar kan een aantal conventies inzake sociale omgang voorleven en leren toepassen • 7 De leraar als lid van een schoolteam • 7.3.1 De leraar kan in dialoog met collega’s en de schoolleiding reflecteren over het eigen pedagogisch en didactisch handelen • Attitudes • A6 zin voor samenwerking: bereid zijn om gemeenschappelijk aan eenzelfde taak te werken

19. 2. Onderzoeksbenadering2.1 Situering 2.2 Verkennend onderzoek2.3 Vervolgonderzoek

20. 2.1 Situering • SL als werkvorm én als doel • SL op twee niveaus (Murray, 2005): • Eerste orde onderwijs: onderwijzen • Tweede orde onderwijs: onderwijzen over onderwijzen (cf. voorbeeldfunctie + metacommentaar) • competentiegericht opleiden • design-based longitudinaal onderzoek

22. Competentie-gericht opleiden: design • Expertisetraining • Kennis • Vaardigheden • Attitudes • Peer-coaching • “Peer coaching can be described as a collegial approach to the analysis of teaching aimed at integrating new skills and strategies in classroom practice. Peer coaching activities usually include elements of classroom observation and collegial discussion.” • (Thijs & van den Berg, 2002, p.56). •  bevordering professionalisering & innovatie •  bevordering van trainingstransfer

23. basisprincipes peer-coaching (Joyce & Showers): • beperkt model: klasinterne cyclus ervaring observatie feedback • uitgebreid model: klasintern én klasextern: ook samen plannen, voorbereiden, materiaal ontwikkelen,… • focus op onderwijsverbetering: selectiviteit, werkpunten • los van evaluatie (ruimte voor experiment) •  professionalisering tot reflective practitioners

24. Algemene onderzoeksvragen • State of the art • Competentieontwikkeling • Congruent opleiden • Transfer SL

25. 2.2 Verkennend onderzoek: ’07-’08 Variabelen

26. Studenten (n = 367) geslacht man: 45 (12.2%) vrouw: 324 (87.8%) opleidingsjaar 1ste bachelor: 175 (47,4%) 2de bachelor: 114 (30.9%) 3de bachelor: 80 (21.7%) leeftijd: gemiddeld 20 jaar Lectoren (n = 125) geslacht: man: 37 (29.6%) vrouw: 88 (70.4%) leeftijd diploma ervaring als lerarenopleider Steekproef: 16 lerarenopleidingen

27. Methodologie • Survey • achtergrondinformatie • opvattingen leren en instructie: • Hermans, van Braak en van Keer, 2007 • Vermunt & Van Rijswijk, 1997 • opvattingen SL: Abrami et al., 2004 • competentieontwikkeling SL • implementatie / ervaring SL (frequentie?)

28. Resultaten • Resultaten a) Perceptie over leren en instructie & SL b) Competentie m.b.t. SL als werkvorm c) Ervaringen met SL van studentleraren d) Implementatie van SL door lectoren e) Verklarende impact

29. Perceptie over leren en instructie & SL

30. Competentie m.b.t. SL als werkvorm: studentleraren • Theoretische kennis Praktijkvaardigheden (stage) Subjectief competentiegevoel (self-efficacy)

31. Competentie m.b.t. SL als werkvorm: lerarenopleiders • Competentieontwikkeling • Subjectief competentiegevoel (self-efficacy)

32. Ervaringen met SL van studentleraren

33. Implementatie van SL door lectoren • Indeling Hoogeveen & Winkels, 1996 • Instructievormen • Doceren • Vertellen • Videobespreking • Demonstratie • Excursie • Interactievormen • Discussie • Klasgesprek • Kringgesprek • Casusmethode • Brainstorming • Opdrachtvormen • Zelfstudie • Interview • BZL • Samenwerkingsvormen • Projectwerk • Groepswerk • PGO • Duo-stage • Spelvormen • Rollenspel • Simulaties

34. Implementatie van SL door lectoren • implementatie SL • (gem. 3,23) • Nooit • Maximaal 1x per semester • Meermaals per semester • Meermaals per maand • Wekelijks tot meermaals per week • aanleren implementatie SL • (gem. 2,53) • Nooit • Maximaal 1x per semester • Meermaals per semester • Meermaals per maand • Wekelijks tot meermaals per week

35. Verklarende impact bij lectoren

36. Verklarende impact bij studentleraren • Competenties: geen significante impact • Ervaring met SL: impact van opleidingsjaar

37. 2.3 Vervolgonderzoek Opzet studie 2 (longitudinaal) • Design-based onderzoek (Collins et al., 2004) • leervariabelen studentleraren • competenties • opvattingen • efficacy • persoonskenmerken • kenmerken setting • kenmerken design: • peer-coaching • expertisetraining • congruent opleiden • leervariabelen lectoren • competenties • opvattingen • efficacy

38. Opzet studie 2 (longitudinaal) • Experimenteel design: • 2 condities • pre- & posttest • cohorten (tijdseries) • Kwantitatief: • Multilevel • Survey-items • Observaties (kwant. codering) • SR-interviews (kwant. codering • Kwalitatief: • Gestructureerd interview • Documentanalyse

39. Opzet studie 3 • persoonskenmerken • kenmerken setting • kenmerken design: • peer-coaching • expertisetraining • congruent opleiden • leervariabelen studentleraren • competenties • opvattingen • efficacy • Transferonderzoek Survey Gestructureerd interview Observaties (kwantitatieve codering)

40. 3. Discussie3.1 Vragen?3.2 Vervolgonderzoek