Eskişehir Bölgesel İnovasyon Stratejileri ile Kapasite Oluşturma Projesi

1. Temiz Üretim, Eko-Verimlilik ve Çevre Dostu Ürünler: Temel Yaklaşım, Teknikler, Yöntemler ve Bilgi Kaynakları Prof.Dr. Göksel N. DemirerOrta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Eskişehir Bölgesel İnovasyon Stratejileri ile Kapasite Oluşturma Projesi Sanayici için Rekabet Odaklı Çevre Eğitimi Sanayide Eko-Verimlilik ve Rekabet Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı 19 Ağustos 2008 ESO Konferans Salonu, Eskişehir

2. Gündelik hayatımızda kullandığımız ürün ve hizmetlerin çevresel etkilerinden ne kadar haberdarız ? Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

3. ÇİP ÜRETİMİ Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

4. Arıtma ENDÜSTRİYEL ETKİNLİKLERİN ÇEVRE İLE ETKİLEŞİMİNİN BASİTLEŞTİRİLMİŞ MODELİ Ürün Hammadde Atıklar Diğer girdiler Endüstriyel süreç “Sürdürülebilirlik” kavramı bu tür bir süreç için somut olarak ne anlama gelir ? Doğal Alıcı Ortamlara Deşarj Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

5. Temiz Üretim Geri Dönüşüm Arıtma Seyreltme 1960 Kirlilik Kontrolü 1990 Kirlilik Önleme Temiz Üretim Çevre Yönetiminin Tarihsel Gelişimi Sürdürülebilir Atık ya da Çevre Yönetimini Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

6. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

7. KİRLİLİK ≡ HAM MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN OLARAK KULLANILAMAMASI KAYNAKLI, ÜRETİM SÜRECİNi ÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞEMEDEN TERK ETMESİ TEMİZ ÜRETİM/KİRLİLİK ÖNLEME (TÜ/KÖ) ≡ HAM MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN OLARAK KULLANILARAK, OLASI EN YÜKSEK ORANDA ÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞTÜRÜLEBİLMESİ TÜ/KÖ ≡ KİRLİLİK AZALTIMI + ENDÜSTRİYEL VERİM ARTIŞI Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

8. Sanayide “Sürdürülebilirlik” Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim kavramı endüstri başta olmak üzere tüm insani etkinliklerde verimlilik artışı ile atık azaltımını birlikte gözeten Temiz Üretim, Kirlilik Önleme, Ekoverimlilik, vd. alanlarda 20 yılı aşkın süredir yapılmakta olan çalışmaların doğal bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

9. Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim (STÜ) temel gereksinimlere karşılık gelen ve yaşam kalitesini artıran mal ve hizmetlerin üretimi sürecinde; •  doğal kaynak kullanımı, •  toksik ve diğer kirleticiler ve • atık deşarjlarının • diğer tüm emisyonların • yaşam döngüsü perpektifi çerçevesinde azaltılarak, gelecek kuşakların gereksinimlerinin kesintisiz olarak sağlanabilmesine yönelik tüm çabaları kapsayan genel bir kavramdır. • Sustainable Consumption Symposium, Oslo, Norway, 19-20 January 1994. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

10. STÜ Konusunda Avrupa Birliği’nin Politika Strateji ve Enstrümanları •  Entegre Ürün Politikası • Çevre Teknolojileri Eylem Planı • Tüketici Politikaları • Şirketlerin Toplumsal Sorumluluğu • Kamusal Satın Alma Politikaları • Ekonomik Enstrümanlar  Çevre ile İlgili Vergiler  Çevresel Yatırımlar için Devlet Yardımı  Emisyon Takası  Ticari Politikalar  Enformasyon Araçları  Eğitim, Bilinç Arttırma, Kamunun Bilgilendirilmesi  Çevresel Etiketleme  Tüketicilerin Bilgilendirilmesi  Avrupa Kirletici Emisyon Kayıt Sistemi  Analitik Araçlar  İndikatörler  Raporlama Mekanizmaları  Sürdürülebilir Evsel Tüketim Raporu  Araştırma ve Geliştirme  6. AB Araştırma ve Teknolojik Gelişim Çerçeve Programı Sustainable Consumption and Production in European Union, European Comission, 2004.

11. TEMİZ ÜRETİM (KİRLİLİK ÖNLEME) NEDİR ? Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP): Bütünsel önleyici bir çevre stratejisinin ürün ve süreçlere sürekli olarak uygulanması ile insanlar ve çevre üzerindeki risklerin azaltılması. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

12. TEMİZ ÜRETİM/KİRLİLİK ÖNLEME NEDİR ? • Prosesler için; • Hammadde ve enerji kullanımının • Toksik madde kullanımının • Üretim ve hizmet süreçlerinden kaynaklanan tüm emisyon ve atıkların miktar ve toksisitelerinin • Ürünler için; • Olumsuz çevresel etkilerinin yaşam döngüsü boyunca (hammadde eldesinden nihai bertarafa kadar) • önlenmesi/azaltılması demektir. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

13. İşçiler/Halk/Tüketiciler/ Gelecek kuşaklar üzerindeki Çevresel Riskler ve Üretim/Arıtma/Sağlık Maliyetleri TEMİZ ÜRETİM NEDİR ? Ürün/hizmet kalitesi ve verimlilik Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

14. TEMİZ ÜRETİM’İN ARAÇ VE METODLARI: √İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi, √ Ekoverimlilik, √ Atık Denetleme, √ Enerji Denetleme, √ Risk Denetleme, √ Çevresel Yasa Yönetmeliklerle Uyum Değerlendirmesi, √ Çevresel Etki Değerlendirme, √ Yaşam Döngüsü Analizi, √ Teknoloji Değerlendirme, √ Kimyasal Değerlendirme, √ Endüstriyel Ekoloji, √ Çevre için Tasarım, √ Çevre için ya da “Yeşil” Satın Alma, √ Çevre Yönetim Sistemleri, √ Çevresel Performans Değerlendirmesi Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

15. Ekoverimlilik Nedir ? • - Piyasadarekabetin, yenilenmenin, veçevreye karşı olan sorumluluğun arttırılmasını amaçlar • Tüm sektörvetümşirketlere (KOBİ de dahil) uygulanabilir • Problemlere değil, fırsatlara odaklanır • Boru-sonuçözümler yerine işletimdeğişiklikleri sayesinde performansı • ve verimliliği geliştirmeyi hedefler • Bir şirketin hem eko-nomikhem deeko-lojikkoşullarda daha verimli bir şekilde yönetilmesini amaçlar “daha çoğunu daha azıyla yap” Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

16. Ekoverimli Üretim Bir şirketin ekoverimli olabilmesi için: Mal ve hizmet üretiminde kullandığı hammadde miktarını azaltması Toksik atık miktarını azaltması Geri-kazandığı atık miktarını arttırması Yenilenebilir kaynak ve enerji kullanımını azaltması Ürün dayanıklılığını arttırması Enerji ve su kullanımını azaltması gereklidir. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

17. EkoverimliliğinKavramsal Çerçevesi Toplam Kalite Yönetimi Eko-Tasarım Temiz Üretim Eko-Verimlilik Çevresel Muhasebe ve Denetim YaşamDöngüsü Analizi Yönetim AraçlarınınBelirlenmesive Eko-VerimlilikOlanaklarının Seçimi Çevresel Maliyet Yönetimi Çevre Yönetim Sistemleri (EMAS, ISO 14000) İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

18. İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi (Good Housekeeping) √Basit, sistematik ve temel bir çevre yönetimi aracı √Eko-verimlilik yolunda ilk adım √ İşletmelerinizin ekonomikve çevresel verimliliğini geliştirmede kullanılan bir yaklaşım Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

19. kontrol listeleri su enerji muhasebe akış şeması İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi Bilinç benimsenen yaklaşım Gözlem lojistik atık Analiz Çevresel Performans İndikatörleri Öz-değerlendirme Eko-haritalama

20. İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi Kontrol Listeleri Hesap Tabloları Akış Şeması İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre YönetimiKılavuzu Yapısı İLKE UYGULAMA

21. verimlilik artışı maliyetin düşürülmesi çevre etkilerinin azaltılması hammadde, su ve enerji girdilerini daha verimli kullanabilir atıklarının tehlikelerini ve hacimlerini azaltabilir hammaddelerini ve ambalaj maddelerini tekrar kullanabilir ve/veya geri dönüştürebilir çalışma koşullarını ve iş güvenliği iyileştirebilirler. İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi: İşletmeleri eko-verimlilik hedefine ulaştırabilecek önemli bir ilk-adım Kolay uygulanabilecek sağduyulu önlemlerle işletmeleri aşağıdaki hedeflere ulaştırır: Alacakları gönüllü önlemlerle işletmeler;

22. İşletmelerin çevre yönetimi hedefleri için kolay-uygulanabilir, • düşük/sıfır maliyetli seçenekler sunar. İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre YönetimiKılavuzu: KOBİ’ler İçin Bir Çevre Yönetim Aracı • Kontrol Listeleri, Akış Şemaları ve Eylem Planlarını da içeren • somut sonuçları hedefler. • Elde edilen sonuçların izlenmesi için uygun bir yönetim aracı • olarak tasarlanmıştır. • Mali kaynakları kısıtlı KOBİ’leriçin özellikle daha uygundur. • Mevcut kadrolarla, ya da küçük bir dış destekle gerçekleştirilebilecek • uygulamaları kapsar.

23. Üretim süreçlerine uyarlanabilecek kolay kullanımlı kontrol listeleri aracılığıyla aşağıdaki konularda gelişmeler sağlanabilir: 1.Hammadde ve Malzemelerin Verimli Kullanımı 2.Bilinçli Atık Yönetimi 3.Malzeme ve Ürünlerin Etkin Taşınımı ve Korunumu 4.Su Tasarrufu 5.Enerji Tasarrufu Üretim Sürecinin Geliştirilerek Kaynakların Verimli Kullanımı

24. Örneğin: Su Tasarrufu Kontrol Listesi Kontrol Listelerinin Kullanımı Her Kontrol Listesi aşağıdakileri kapsar: • uygulanabilecek eylemlerin listesi • Sorumluluk dağılımını gösteren bir sütun • Öncelikli eylemleri belirleyen bir sütun • Maliyet tasarruflarını ve diğer faydaları belirten bir kolon Amaç: Suyu Yeniden Kullanmak ve Su Kullanımını Azaltmak Yapılacak İş Evet/hayır Öncelik ve eylem zamanlaması Tasarruf Sorumlu Kişi • Su kaçaklarını önleyin. • - Eski contaları değiştirin. • - Su borularındaki kaçakları belirleyin ve • gerekli onarımı yapın. • - Üretim proseslerinde kullanılan su tanklarını • denetleyin ve sızıntıları önleyin. • Gereksiz akan muslukları kapatın. • Durulama suyunu tekrar kullanın. • Tekrar kullanılabilir su kaynaklarının • miktarı, kalitesi ve konumunu belirleyin. • Pompa ve boruları yeniden düzenleyin.

25. İhtiyaç duyulan verilerin birçoğu idari veya muhasebe kayıtlarında zaten mevcut olabilir ! Hammaddeler: ......................kg ......................kg 3 ......................m 3 ......................m GİRDİ Atık su...………………....m3 Atık Maddeler: 3 Su.......................m .................................kg Basamak 1 .................................kg .................................kg Üretim Prosesi Enerji....................kW Basamak 2 Emisyonlar.................kg Atık ısı.......... ...kW Yan malzemeler: Katı atık: vb. ...............................kg .................................kg ...............................kg .................................kg ...............................kg .................................kg ÇIKTI Ürün: ......................kg 3 ......................m Tüketici Üretim Sürecindeki Girdi ve Çıktıların Analizi • Üretim süreci boyunca kaynak akışının değerlendirilmesi • Üretim sürecindeki her bir basamağın analizi

26. BİLGİ KAYNAKLARI http://www.enve.metu.edu.tr/people/gndemirer/links/temizuretim/

27. EnvE 428 Dersi: Pollution Prevention

28. Ministry of Environment and Forestry Regional Activity Centre for Cleaner Production Middle East TechnicalUniversity Cleaner Production: A tool for Green Competitiveness in the Turkish Industry Workshop and Short Course Middle East Technical University Department of Environmental Engineering Workshop Series 31 March-2 April 2008 Middle East Technical University Culture and Convention Center Ankara, Turkey

29. MICROTRAINING: SUSTAINABLE TECHNOLOGICAL INNOVATION PARTNERS Delft University of Technology, The Netherlands Technical University of Catalonia, Spain Aachen University, Germany. Middle East Technical University, Turkey Royal Institute of Technology/KTH,Sweden Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

30. MICROTRAINING: SUSTAINABLE TECHNOLOGICAL INNOVATION An increasing number of companies find Sustainable Development (SD) important; this is mainly due to the growing attention from politics and society. Nowadays technology and innovation play important roles in the approaches to sustainability related problems.Exchanging of new knowledge and insight is therefore important. Daily practise proves that it is difficult for companies to regularly make time to transfer knowledge internally. Therefore it is necessary for companies to have a practical approach on improving the level of knowledge of Sustainable Technological Innovation (STI) within the organisation. MICROTRAINING offers a flexible approach focussed on stimulating feedback, coupled on various learning styles and participants. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

31. Related topics are taught in series of modules of 15 to 30 minutes,. The choice of topics covered will be determined by the knowledge requirements of the employees of the company. The MICROTRAINING approach is developed and tested by six companies in the Netherlands, Delft University of Technology and InnovadersAmsterdam, and in corporation with BecoRotterdam. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

32. MICROTRAINING APPROACH Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

33. TEŞEKKÜRLER Prof. Dr. Göksel N. Demirer Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi Tel: 210 58 67, 210 26 41 Faks: 210 26 46 e.posta: goksel@metu.edu.tr