Niepełnosprawni absolwenci szkół wyższych Potencjał, który staje się problemem instytucji

1. Niepełnosprawni absolwenci szkół wyższychPotencjał, który staje się problemem instytucji DrMariolaRacław ISNS UW

2. 01 Nowy paradygmat w polityce społecznej wobec niepełnosprawności • Odchodzenie od modelu medycznego, polegającego na traktowaniu osób niepełnosprawnych jako przedmiotu opieki, oddziaływania osób i instytucji, na rzecz podejścia podmiotowego uznającego ich prawa i wolności. • Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych (2006, 2008 UE, 2012 PL). • Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności 2010-2020: Odnowione zobowiązanie do budowania Europy bez barier.

3. 02 Założenia • koncepcja disablitymainstreaming zalecająca stopniowe włączanie problematyki niepełnosprawności w główny nurt polityki państwa i tworzenie rozwiązań instytucjonalnych włączających osoby niepełnosprawne w główny nurt życia społecznego.

4. 03 Prawo do edukacji • Karta praw • Prawo do edukacji to zagwarantowanie osobom niepełnosprawnym dostępu do edukacji na wszystkich poziomach (w tym do szkolnictwa wyższego) oraz wszelkich usprawnień niezbędnych w procesie kształcenia. • To także stworzenie systemu włączającego kształcenia umożliwiającego integracje dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. • Strategia UE opowiada się za upowszechnieniem modelu edukacji włączającej, stworzenia dla uczniów i studentów dostępu do kształcenia otwartego i programów uczenia się przez całe życie.

5. 04 Prawo do pracy • Karta praw • Prawo do pracy to umożliwienie osobom niepełnosprawnym zarabiania na życie przez pracę, swobodnie wybraną w otwartym, integracyjnym i dostępnym środowisku pracy. • Wprowadzanie wszelkich usprawnień w miejscu pracy i zakaz dyskryminacji, zapewnienie dostępu do usług rynku pracy i szkoleń zawodowych. • Strategia UE w kwestii zatrudnienia - to umożliwienie znacznie większej liczbie osób niepełnosprawnych zarabiania na życie na otwartym rynku pracy.

6. 05 Boom edukacyjny • W roku akademickim 1997/98 liczba studentów niepełnosprawnych wynosiła 828 osób (0,08% ogółu studiujących), a w 2011/12 - 30 249 (tj. 1,71% ogółu studiujących). • Współczynnik aktywności zawodowej odnotowany wśród niepełnosprawnych osób z wyższym wykształceniem wzrósł w trakcie dekady o 10 pkt procentowych (z 23,5% w 2003 r. do 32,7% w 2012 r.)

7. 06 i zagrożenia • W 2011 r. udział niepełnosprawnych studentów wśród ogółu młodzieży akademickiej (dla Polski 1,71%) był większy w relatywnie biedniejszych i słabiej rozwiniętych gospodarczo województwach: lubuskim, kujawsko-pomorskim i warmińsko–mazurskim (po 2,78%), pomorskim (2,33%), świętokrzyskim (2,23%), podkarpackim (2,10%). • Regionalne i lokalne strategie powinny koncentrować się zarówno na motywowaniu pracodawców do zatrudniania młodych niepełnosprawnych, jak i przekształcać sektor prac chronionych w atrakcyjne miejsce zatrudnienia dla wykształconych osób

8. 07 Polski system rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz reintegracji osób niepełnosprawnych • PFRON - fundusz celowy – tzw. model kwotowy • Trzy wzajemnie komplementarne (w założeniach) instytucje aktywizacji zawodowej i społecznej, tj. ZPCh, ZAZ, WTZ. • Aktywizacja niepełnosprawnych odbywa się w czterech systemach: pośrednictwa pracy (UP), rehabilitacji (system PFRON-owski), pomocy społecznej (OPS, PCPR) oraz reintegracji (CIS, KIS, WISE).

9. 08 Dyskwalifikująca wada systemu wsparcia zatrudnienia • Niskie efekty zatrudnieniowe • Motywowanie i wspieranie pracodawców – ograniczone skutki instrumentów ekonomicznych • Niespójne działania i rozfragmentaryzowanie oferty wsparcia niepełnosprawnych • Stoją w sprzeczności z założoną orientacją polityki społecznej (aktywizacja przez zatrudnienie), ale i z obserwowanymi przeobrażeniami w społeczeństwie – zmieniają się praktyki społeczne: edukacja i praca staje się „sposobem na niepełnosprawność”.

10. 09 Badania Moduł IV: E. Giermanowska, A. Kumaniecka-Wiśniewska, M. Racław, E. Zakrzewska-Manterys, Wejście na rynek pracy absolwentów szkół wyższych. Integracja społeczna i zawodowa. Wywiady biograficzne z 60 absolwentami szkół wyższych z różnymi typami niepełnosprawności z pięciu wybranych ośrodków akademickich (Kielce, Lublin, Olsztyn, Rzeszów, Warszawa).

11. 10 Wyniki badań • ścieżki życiowe i wybory odbiegały od „stereotypowego” wizerunku biernego, zamkniętego (uwięzionego) w domu niepełnosprawnego, • okres studiowania dla wielu z nich okazywał się przełomowy, powodował przemianę biograficzną (otwarcie na innych i nowe wyzwania), to okres poszukiwania pracy był często traumatycznym przeżyciem, • brakowało spójności między światem instytucji wsparcia a oczekiwaniami absolwentów.

12. 11 Dylematy (1) Centralizacja vs. decentralizacja działań?Gdzie ulokować odpowiedzialność oraz jaki powinien być wkład finansowy samorządów i władz centralnych? Badania: nikły udział służb wsparcia społecznego w aktywizowaniu niepełnosprawnych w środowisku lokalnym. Brak kompleksowości działań - zintegrowanie działań instytucji wokół niepełnosprawnego i jego rodziny.

13. 12 Dylematy (1) • Rekomendacja: • utworzenie funkcji koordynatora, który czuwałby nad integracją lokalnych działań kierowanych do osoby niepełnosprawnej (diagnoza potencjału lokalnego, informator o lokalnych potrzebach i kierowanie „problemów” do odpowiednich instytucji. • dostęp do asystentów osób niepełnosprawnych, pomoc logistyczna i w organizacji dnia codziennego i „usamodzielnianie” osoby niepełnosprawnej. Takie osoby już funkcjonują, jednak w niewielu środowiskach.

14. 13 Dylematy (2) Indywidualizacja wsparcia a standaryzowane schematy działań. Jak tworzyć programy wsparcia, aby kompleksowo zaspokajały mocno zindywidualizowane potrzeby – w dobie standaryzowania usług społecznych? Badania: Biografie badanych ukazały niepowtarzalność przebiegu ścieżek życia i trudność w stworzeniu „uśrednionego” portretu młodego niepełnosprawnego absolwenta szkoły wyższej. Potrzeby, zakres wsparcia społecznego i instytucjonalnego różniły się w zależności od stopnia i rodzaju niepełnosprawności, miejsca zamieszkania, miejsca nauki itd.

15. 14 Dylematy (2) • Rekomendacja: • zwrot ku wspólnocie lokalnej daje możliwość tworzenia pakietu usług „szytych na miarę” dla osoby potrzebującej wsparcia. Pakiet ten składałby się z wiązki usług (standaryzowanych), mógłby dynamicznie się zmieniać w zależności od stanu zdrowia niepełnosprawnego i innych okoliczności życiowych.

16. 15 Dylematy (3) Granice integracji wyznaczone przez samych niepełnosprawnych; jakich programów „integracyjnych” chcą sami niepełnosprawni (i którzy)? Czy wszyscy powinni podlegać presji „integracyjnej”? Utopia a inżynieria społeczna. Badania: nie padł postulat konieczności działań integracyjnych; pojawiły się sugestie uwrażliwienia otoczenia na „inność” powodowaną dysfunkcją (konieczność dostosowań architektonicznych, odmienność wrażeń i doświadczeń zmysłowych itd.).

17. 16 Dylematy (3) • Rekomendacja: • ostrożność we wprowadzaniu programów „integracyjnych”, ale konieczność przemyślenia działań mogących uwrażliwiających otoczenie na potrzeby, problemy i oczekiwania osób niepełnosprawnych, z pełnym udziałem tych ostatnich; partycypacyjny sposób planowania i wdrażania zmian.

18. 17 Dylematy (4) Szukanie równowagi pomiędzy funkcją osłonową i aktywizującą programów publicznych; jak tworzyć programy by nie wprowadzać presji pracy i nie tworzyć nowych podziałów społecznych? Badania: badani na ogół odgrywali role „integranta”, poddającego się wymogom doskonalenia do rynku pracy, ale też – z racji swojego stanu zdrowia – byli w dużym zakresie beneficjentami systemu zabezpieczenia. Stereotypowe postrzeganie niepełnosprawnych jako osób z definicji biernych, beneficjentów programów wsparcia sprzyjało ich wykluczeniu z życia społecznego i dezaktywizacji na rynku pracy.

19. 18 Dylematy (4) • Rekomendacja: • wyeliminować wszelkie bariery, które mogą pełnić funkcję demotywującą, vide: renta socjalna, przyznawana młodym, którzy stali się niepełnosprawnymi w okresie przed podjęciem zatrudnienia. Dlatego za konieczne uznajemy oddzielnie tego świadczenia od dochodów uzyskiwanych z pracy, lub automatyczne jego przyznawanie po utracie zatrudnienia.

20. 19 Podsumowanie • Efekt odwrócenia (R. Boudon) – „śmietanka”, której nikt nie zbiera (zjawisko zaniechanego creamingu) • Ekonomizacja instytucji obsługujących młodych niepełnosprawnych a nie ich potencjału • Niedokończony proces emancypacji (niepokoje społeczne i frustracje jednostek)

21. Dziękuję za uwagę MariolaRacław, ISNS UW