‘De prijs van water bij de wijn’

2. ‘De prijs van water bij de wijn’ Prof.ir. F.C.M. Wegman Vakgebied Verkeersveiligheid

3. Een indrukwekkende daling Verkeersdoden in Nederland 1950-2008 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005

4. Rotterdam, Vierhavenstraat, Tweede Kerstdag 2009,19.45 • 4 doden • 2 gewonden Sven van Beek

5. A28, ‘t Harde, 28 december 2009 • Een dode en een gewonde Beeld: NWV Foto

6. A16, Prinsenbeek, 25 augustus 1972 • 13 doden en 26 gewonden • ruim 60 voertuigen

7. Studies naar waarom ongevallen eigenlijk gebeuren? • Individuele ongevallen • Ernstig ongeval • Laboratorium • Observaties in het verkeer; ‘naturalistic driving’ • Analyse groep van ongevallen (type, weg, leeftijdsgroep, etc.) • Dode hoek ongevallen, enkelvoudige ongevallen op 80 km-wegen • Studies m.b.v. processen verbaal, diepteonderzoek • Analyse van ongevalsstatistieken • Jaarlijkse analyse, tijdreeksanalyses • Analyse van ongevallen en factoren die daarop van invloed zijn • Expositie en risico, gedrag, omgeving

8. Verkeersveiligheidsonderzoek langs drie dimensies Kwantitatieve analyse macro niveau Kwalitatieve analyse micro niveau Zelfgerapporteerd gedrag Geobserveerd gedrag Landelijk “Naturalistic” observaties Enquêtes Individueel Focus groepen Experimentele observaties

9. Voorbeeld van naturalistic driving;100-car study in de VS

10. Kennis over ongevalsoorzaken • Steeds meer nodig, omdat de overblijvende oorzaken niet meer zo evident zijn

11. Ontwikkeling aantal verkeersdoden (voortschrijdend gemiddelde) Een derde van 20% afname kon worden verklaard door snelheid, alcohol, gordels en minder bromfietsgebruik

12. Een raamwerk voor onze kennis Sociale kosten Aantal doden en gewonden Veiligheidsindicatoren Veiligheidsbeleid en -maatregelen Structuur en cultuur • road safety target hierarchy (SUNflower)

13. Waarom verschilt de mortaliteit per regio in Nederland? 12 Dr 10 Zl Gld Ov RE Nb Fr 8 Fl Lb NLgem RT Ut Gr Verkeersdoden per 100.000 inwoners 6 Nh SAN RU Zh RA 4 RR RH 2 0 0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 2 Bevolkingsdichtheid (inwoners/km )

14. Waarom gebeuren er ongevallen en lopen we letsel op? • Generieke problemen • Drie basisrisicofactoren: snelheid, massa/bescherming en fysieke kwetsbaarheid van het menselijk lichaam • Specifieke factoren • Risicoverhogende omstandigheden: alcohol/drugs/geneesmiddelen, gebrek aan ervaring, afleiding, vermoeidheid, overtredingen, gevaarlijke locaties, etc.

15. Slachtofferes gereduceerd op gevaarlijke locaties • Nu minder dan 2% verkeersdoden op verkeersonveilige locaties; twintig jaar geleden was dit 10%

16. Elk begin is moeilijk … 16 Voetganger Fietser 200 200 200 200 Bromfiets Auto 20 150 150 150 150 Verkeersslachtoffers per 100.000 inwoners 13 100 100 100 100 6 50 50 50 50 0 0 0 0 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 Leeftijd

17. Veel veiligere voertuigen, voor inzittenden … • Maar meer aandacht gewenst voor kwetsbare verkeersdeelnemers

18. Veiliger gedrag • Gordeldragen • Rijden onder invloed • ‘De overblijvende problemen vragen om een heel andere aanpak dan waar we in het verleden succesvol mee zijn geweest.’

19. Veiligheidskwaliteit van wegen enorm verbeterd Bijvoorbeeld • 30 km-uur gebieden • Fietspaden langs 80 km-wegen • Groot aandeel van gemotoriseerde mobiliteit over relatief veilige autosnelwegen • ‘Het was de weg van de kleine stappen, maar heel veel kleine stappen maakten een groot verschil.’

20. Laatste tien jaar: ‘Startprogramma Duurzaam Veilig’ 1.600 1.400 1.200 1.000 Aantal verkeersdoden 800 600 Bij trendmatige risicodaling 400 Geregistreerde ontwikkeling 200 0 1985 1998 Jaar

21. We moeten een nieuwe fase in • Resultaten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst • Specifieke problemen: • Aanpak van risicoverhogende omstandigheden • Andere aard specifieke problemen vereist nieuwe aanpak • Generieke problemen: • Iedereen kan altijd en overal bij een ernstig ongeval betrokken raken • Inherente onveiligheid elimineren

22. Mens de maat der dingen • Fysieke kwetsbaarheid van het menselijk lichaam is uitgangspunt • Beinvloeden van rijsnelheid/botssnelheid en de bescherming van het menselijk lichaam • Mens maakt fouten en overtredingen • 1. de toegang verhinderen • 2. de omstandigheden aanpassen aan de menselijke maat • Te gevaarlijke omstandigheden elimineren • Omgeving zo aanpassen dat mensen minder fouten maken • Omgeving zo inrichten dat, als toch nog fouten gemaakt worden, deze niet afgestraft worden

23. Voorstellen voor veilige snelheden Typen infrastructuur en verkeer Veilige snelheid (km/uur) Locaties met mogelijke conflicten tussen auto’s en onbeschermde verkeersdeelnemers 30 Kruisingen met mogelijke dwarsconflicten tussen auto’s 50 Wegen met mogelijke frontale conflicten tussen auto’s 70 Wegen zonder kans op frontale of zijdelingse conflicten met verkeersdeelnemers >100 Gebaseerd op resulaten uit onderzoek van Tingvall & Haworth (1999)

24. Pro-actieve aanpak:voorkomen van systeemhiaten Gevaarlijke handelingen Systeem- ontwerp Kwaliteitsborging Gedrag tijdens verkeersdeelname Latente fouten ONGEVAL Psychologische voorwaarden voor veilig gedrag Verdedigings- mechanismen

25. Pro-actieve aanpak:voorkomen van systeemhiaten Latente fouten Gevaarlijke handelingen Systeem- ontwerp Kwaliteitsborging Psychologische voorwaarden voor veilig gedrag Verdedigings- mechanismen Gedrag tijdens verkeersdeelname

26. Six principles of good ‘Choice Architecture’: Nudge people iNcentives Understand mappings Defaults Give feedback Expect error Structure complex choices

27. Onderzoek naar de veiligheid van het wegontwerp 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 Verkeersongevallen per kilometer 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 0 10000 20000 30000 40000 50000 AADT

28. Naar een goed georkestreerde compositie en uitvoering • Veel partijen zijn nodig om de verkeersveiligheid verder te bevorderen • Samenwerking vergroot doeltreffendheid en doelmatigheid • Meer uniforme en op elkaar afgestemde oplossingen leidt tot minder menselijke fouten en minder fouten leidt tot lagere risco’s • Ik bepleit één architectuur of compositie en een inspectie/toezichthouder voor een goed georkestreerde uitvoering • De basis hiervoor wordt mijns inziens gevormd door de Safe System Approach/Duurzaam Veilig

29. Besluitvorming over mobiliteit en infrastructuur • Verkeersveiligheid altijd op een expliciete en transparante wijze meewegen, naast verkeersafwikkeling, natuur en milieu, kosten, etc. • Spreek zodanige besluitvormingsprocedures af waar dit ook werkelijk gebeurt • Ontwikkel de hiervoor benodigde kennis en het instrumentarium

30. De prijs van water bij de wijn • Steeds minder winst is te behalen binnen de sector verkeersveiligheid: op naar een meer integrale aanpak • Veiligheid voluit meewegen bij beslissingen op het gebied van verkeer en vervoer • Expliciet en transparant meewegen • Soms hebben we gewoon te weinig kennis En.. • Niemand legt verantwoording af over ‘water bij de wijn’ • Als besluitvormers de prijs wel zouden kennen..

31. De menselijke maat 14 12 Bovengrens 10 Ondergrens 8 Kosten (miljard euro) 6 4 2 0 Verkeersongevallen Files Milieu Kostenpost als gevolg van mobiliteit (c) Fred Vloo, Wereldomroep

32. Tot besluit • Dank aan de SWOV, en vooral de SWOV-medewerkers Van Sinterklaas voor Pa en Ma: • Wellicht nog een advies past hierbij • Berijd een schimmel, ga nooit te voet • Al die stoepjes, paaltjes, treedjes, hoogjes, • Adviesje: alleen lopen als het echt moet

33. Ik heb gezegd